Stephanie Luka

Met kunst het algoritme bevragen 

Als fervent gebruiker van sociale media wil ik me niet te veel druk maken om het feit dat mijn persoonsinformatie wordt verkocht aan adverteerders en algoritmes bepalen wat ik zie, leuk vind en koop. Ik voel me er wat oncomfortabel bij, maar ben niet bereid afstand te doen van deze platforms of me ertegen te verzetten – ik wil gewoon lekker blijven Instagrammen. Ik ben echter niet alleen Instagramgebruiker; ik ben ook kunsteducator. Het afgelopen halfjaar ben ik samen met andere Instagramgebruikers op zoek gegaan naar constructieve, artistieke vormen van verzet. Kunnen we in plaats van te doen wat het algoritme van ons vraagt – foto’s liken, producten kopen, accounts volgen: i.e. consumeren – iets creëren? 
 

Subversieve advertentiepoëzie 

Om te beginnen vroeg ik mensen mij twintig Instagramadvertenties toe te sturen. Op de ontvangen advertentieteksten paste ik de cut-up techniek toe: een literaire collagemethode en creatieve en interactieve manier om in dialoog te treden met tekst en betekenis. Ik gaf de teksten aan hun eigenaars terug in de vorm van een gedicht. 
 

Secret Energy 
 
Tech-wise traveller, you. Why don’t you 
go back? Go back outside, online, go wherever,  
dream; the matrix is waiting for you. Every  
future you’ve visited is remote, the same, without  
foundation. Dubious chemicals make timeless  
money. A vague statement will never change 
the world! We need the world to start breathing  
sharp, mystical air. Can we control history, 
language, every screen? No – not forever, but 
the answers reveal that we can be free. 
 

Brief aan het algoritme 

Naar aanleiding van een advertentiegedicht en het daaropvolgende gesprek, ontwikkelde ik in samenspraak met een participant een tweede artistieke opdracht. Dounia is 15 jaar oud en HAVO-leerling. De opdracht die we ontwikkelden zet de sociale mediagebruiker hopelijk tot nadenken over wat voor het algoritme waardevolle informatie is en laat hem/haar/hen ervaren hoe het voelt om deze informatie te delen. Schrijf een kennismakingsbrief, waarin je je vrijwillig en naar eigen wens voorstelt aan het algoritme. De vragen die bij deze interventie centraal staan, zijn: wat wil het algoritme over jou weten? Ben jij bereid dit aan het algoritme te vertellen? Wat vertel je wel, wat vertel je niet en waarom? Hoe voelt het om deze informatie te delen? We besluiten binnen deze opdracht uit te gaan van een win-winsituatie: Dounia deelt informatie om het algoritme te helpen haar betere content te tonen. Het geeft haar wat controle terug – in plaats van dat het algoritme Dounia’s data ‘steelt’, adresseert ze het algoritme zelf en delen/ontvangen ze met een gedeeld doel. 

How well do you know yourselfie? 

We gebruiken sociale media om aan onze volgers en de wereld te laten zien wie we zijn. Voor deze platforms is ieder van ons echter slechts een verzameling data – concludeerde ik samen met een participant. Wes is 20 jaar oud en start in september na een tussenjaar en een jaar Bouwkunde met zijn opleiding Communicatie en Multimedia Design. We vroegen mensen ons hun favoriete selfie toe te sturen, om vervolgens hun gezicht te vervangen door data: hashtags met de interesses op basis waarvan Instagram hen bepaalde content toont.  

De data-deklaag doet enigszins 3D aan en lijkt daarom op een gat in plaats van een bedekking, zoals ik het aanvankelijk voor me zag. Ik vroeg Wes naar zijn gedachten hierover. “Voor mij klopt dat juist wel. Het algoritme bedenkt niet opnieuw wie we zijn, maar weet het echt niet. Dus voor het algoritme is onze identiteit ook een gat, het bestaat niet voor hem. Hij zal ons nooit beter kennen dan enkel onze interesses en ons gedrag online.” 
 

Micro-activisme 

In samenwerking met participanten ben ik op zoek gegaan naar gebruiksvormen waarmee wij, gelijkwaardige gebruikers van sociale media, ons op constructieve wijze kunnen verzetten tegen kapitalistische uitingen.  
 
De advertentiepoëzie en kennismakingsbrief kunnen door iedereen die sociale media gebruikt gemaakt worden, op basis van persoonlijke input, en sluiten bijvoorbeeld aan bij curricula van Nederlands en Digitale Geletterdheid op het voorgezet onderwijs. De dataportretten kunnen een plek krijgen binnen lessen Beeldende Vorming en/of CKV.  
 
Bovendien sluiten alle interventies aan bij Burgerschap, omdat er vragen met betrekking tot persoonsvorming aan ten grondslag liggen: wie ben ik? Wie ben ik voor mezelf en wie ben ik voor de buitenwereld? Wat wil ik? Wat willen anderen van mij? Waar deze vragen een aantal jaren geleden nog los van het internet gesteld en beantwoord konden worden, is dat sinds de opkomst van sociale media vrijwel onmogelijk. Onze online en offline identiteiten zijn onlosmakelijk met elkaar verweven. Gaandeweg besefte ik dat dit gegeven de relevantie van mijn onderzoek en bijbehorende interventies aanzienlijk sterkt en eigenlijk een van de fundamenten is van het belang van mediawijsheid. Want hoewel dit onderzoek gericht was op advertenties en de kapitalistische werking van sociale media en het algoritme, zijn alle interventies een oefening in (zelf)kritisch denken: wat is míjn boodschap, wat zijn míjn wensen en waarden? In een tijd waarin we meer informatie consumeren dan ooit, is het des te belangrijker om onszelf deze vragen te blijven stellen. 
 
 

Deze pagina is voor het laatst gewijzigd op 27 juni 2022

Sta jij op deze pagina? En heb je een opmerking? Mail naar de redactie.