Ontwerpen met bamboe: duurzaam denken in de praktijk
- Vormgeving
Bamboe groeit snel, verrijkt arme gronden en neemt veel CO2 op. Tot nu toe importeerden we deze houtsoort voornamelijk uit Azië. Maar met de komst van een grootschalige bamboeplantage in Europa komt er nu meer ruimte voor onderzoek naar het bouwen van een duurzame bamboe-waardeketen. Dat was ook precies het doel van het onderzoeksproject Bamboo Europe, waarbij het lectoraat Tactical Design van ArtEZ de mogelijkheden van lokaal geproduceerde bamboe onderzocht – van grondstof tot eindproduct. Nu het project is afgerond, rijst de vraag: heeft bamboe een toekomst in Europa?
Bamboe wordt in Europa vaak gezien als exotisch. De meeste mensen kennen het als decoratief materiaal voor onder andere interieur en bouw. Omdat we het uitsluitend uit Azië importeren en het zelden onderdeel uitmaakt van het Europese productieproces, hebben we weinig zicht op hoe het gemaakt wordt. “We weten niet onder welke omstandigheden de producten in Azië tot stand komen en hoe ze worden gefabriceerd,” vertelt docent-onderzoeker Tjeerd Veenhoven, die vanuit ArtEZ betrokken was bij het project. “En omdat dit voor Europa de laatste jaren steeds belangrijker wordt, moeten we meer onderzoek doen om antwoord te geven op de vraag: ‘Kunnen we in Europa als producenten en ontwerpers ook iets met deze houtsoort?’”
Van stenen naar complete bamboevelden
Ruim twee jaar lang onderzocht het lectoraat Tactical Design van ArtEZ samen met ontwerpers, bedrijven, kennisinstellingen, docenten en studenten hoe bamboe uit Europa kan worden gebruikt om duurzame waardeketens te ontwikkelen voor diverse toepassingen. De eerste commerciële bamboeplantages van BambooLogic in Zuid-Portugal vormden de basis voor het project Bamboo Europe. “We zijn daar ook geweest,” vertelt Tjeerd. “Het was heel inspirerend om plekken te bezoeken die van een stenen oppervlakte zijn veranderd in complete bamboevelden.” Hij is zelf ook ontwerper en vond het fascinerend om tijdens het project te zien hoe zijn collega’s reageerden op dit nieuwe materiaal. “We boden ze de mogelijkheid om met hun westerse visie iets met bamboe te ontwerpen. Je zag ze direct denken: wat kan ik hier allemaal mee?”
Geen enkele stok hetzelfde
Dat was ook de vraag die Crissi Apostolidis, vierdejaarsstudent Product Design, zichzelf stelde toen het project onderdeel werd van hun curriculum. “Het was voor ons allemaal de eerste keer dat we met dit materiaal werkten,” vertelt ze. “Dat vonden we sowieso al heel tof.” De studenten kregen de opdracht om bamboe te verwerken in een product, wat voor Crissie resulteerde in een soort tijdgame voor treinstations. “Heeft je trein vertraging en moet je langer wachten, dan kun je door middel van dit spel je saldo terugwinnen,” legt ze uit.
Omdat ze zelf liever vanuit een concept ontwerpt dan vanuit het materiaal, vond ze het een leuke maar ook lastige opdracht. “Bamboe is heel onregelmatig, geen enkele stok is hetzelfde, wat het natuurlijk ook zo uniek maakt. Maar om het goed te verwerken, kwamen we erachter dat je het materiaal zelf centraal moet stellen, en niet de plek waar het product uiteindelijk terechtkomt. Want als je vanuit die laatste gedachte werkt, zijn andere materialen vaak net zo geschikt en is er weinig reden – naast het duurzaamheidsaspect - om voor bamboe te kiezen.”
Voor elk meubelstuk een eikenboom
Volgens Tjeerd kost het tijd om er als ontwerper mee te leren werken. “Bamboe heeft hele specifieke kwaliteiten die sommige ontwerpers graag benutten. Anderen zien het meer als een onderdeel van bijvoorbeeld balkhout. Ze schaven, snijden en plakken het dan aan elkaar met duurzame lijm, om er vervolgens een balk van te maken die ze als basismateriaal gebruiken. Ook een mogelijkheid.” Volgens Tjeerd bleek tijdens het onderzoek dat veel ontwerpers het gewend zijn om onder andere met eikenhout te werken. “Ze zijn zich hier bewust van en vinden het zelf ook lastig om voor elk meubelstuk een eikenboom om te hakken. Dus het was alleen al enorm nuttig om samen met hen te kijken naar de industrie en de toepassing van nieuwe materialen.”
Voer je dit soort onderzoeken uit binnen het bedrijfsleven, dan kun je niet eindeloos experimenteren. Binnen een opleiding kan dat tot een bepaalde hoogte wel.”
Ook Crissi onderstreept het nut van projecten als Bamboo Europe. “Voer je dit soort onderzoeken uit binnen het bedrijfsleven, dan ontstaat er direct een soort druk: dit moet iets worden. Je kunt niet eindeloos experimenteren. Binnen een opleiding kan dat tot een bepaalde hoogte wel.” Volgens haar kregen ze bij Product Design alle vrijheid om met het materiaal te spelen. “Het kan tijdens zo’n project zomaar voorkomen dat een student iets unieks ontwerpt wat ook nog eens toekomstbestendig is. Daarom is het goed om dit soort vraagstukken ook bij studenten neer te leggen.”
Voet aan de grond in Europa
Tjeerd is er trots op dat ArtEZ een van de voorlopers is in dit soort onderzoeksprojecten. “Dat brengt ook met zich mee dat we soms nog niet zo goed weten welke richting het precies opgaat.” Volgens hem kun je in ieder geval zeggen dat Europa zich steeds meer focust op vezelgewassen, en dat we onder andere hennep en vezel nodig hebben om bepaalde producten in ons leven te vervangen. “En bamboe hoort daar gewoon bij. Verder vind je in Europa veel plekken die alsmaar droger worden, maar waar bamboe nog steeds prima groeit. Het is een gewas is waar wij veel van kunnen hebben.” BambooLogic, een van de partners die zich in Nederland bezighoudt met bamboeteelt, gaat volgens Tjeerd in ieder geval heel hard door, en dat geldt ook voor een deel van de ontwerpers die heeft meegewerkt aan dit project.”
Kijk je volgens hem puur naar Nederland, dan hebben hier nog niet zoveel bamboe. “Dat houdt in dat we dus die hele keten - telen, onderhouden, oogsten en verwerken - nog moeten opzetten. Dat is een obstakel. Maar er zijn zeker wel een aantal Nederlandse bedrijven die daar een rol in willen spelen.” Over het algemeen heeft hij goede hoop dat bamboe steeds meer voet aan de grond krijgt in Europa. “Je moet ergens beginnen,” stelt Tjeerd. “Als we niet teruggaan naar het langdurig gebruik van meubels maar vooral producten aanschaffen met een korte levensduur, dan moeten we overstappen op materialen die snel groeien en gemakkelijk te recyclen zijn. Bamboe is daarvoor ideaal.”
