Thomas van den Bliek, 2/5, huisblogger ArtEZ Business Centre
Product Design
Eenzaamheid
We zijn steeds meer verbonden met elkaar. Technologie zorgt ervoor dat ik vrienden kan maken met mensen aan de andere kant van de wereld zonder ze ook maar een keer gezien te hebben. Maar wat voor relatie wordt er opgebouwd door de tussenkomst van technologie? En wordt het onderhouden van contacten niet lastiger gemaakt zodra je op iedereen moet antwoorden?
Eenzaamheid is je niet verbonden voelen. Je ervaart een gemis aan een hechte, emotionele band met anderen. Of je hebt minder contact met andere mensen dan je wenst. Eenzaamheid gaat gepaard met kenmerken als negatieve gevoelens van leegte, verdriet, angst en zinloosheid en met lichamelijke of psychische klachten.
In een studie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in 2016 omschreef 44% van de volwassenen (19+) in Nederland zichzelf als ‘eenzaam’. Een op de tien van de ondervraagden identificeerde zich met gevoelens van ernstige eenzaamheid. Eenzaamheid is niet hetzelfde als alleen zijn – het kan wel samenvallen. Wanneer iemand geen of nauwelijks sociale contacten heeft, spreken we van sociaal isolement.
Briefing Transition programma 2019 door Frank Kolkman
Ook geld speelt een rol: onder mensen met een hoog inkomen komt eenzaamheid minder voor dan onder mensen met een laag inkomen. Onder mensen die moeite hebben met rondkomen voelt 17 procent zich sterk eenzaam; onder mensen die geen moeite hebben met rondkomen is dat 6 procent.
Het Transition onderzoeksprogramma heeft dit als startpunt gebruikt om tot ontwerpvoorstellen te komen die inspelen en mogelijk invloed hebben op eenzaamheid. Onder leiding van Frank Kolkman zijn 3de jaars studenten van Product design en Interaction design een samenwerking aangegaan om ‘loneliness’ te onderzoeken en te komen met voorstellen voor producten, diensten, interfaces of strategieën die eenzaamheid blootleggen of zelfs tegengaat.
Een onderdeel van het Transition programma dit jaar was een onderzoeks-fieldtrip naar Kyoto, Japan. Een 3-daagse workshop in samenwerking met het Kyoto Institute of Technology (KIT) gecombineerd met studiobezoeken en het bezichtigen van de steden Kyoto en Osaka. Samen met 8 studenten, docent Frank Kolkman en mede-alumni Mireille Steinhage reisde ik op 2 november af naar Japan.
Osaka
Op onze eerste dag bezoeken we Osaka. Een stad met ongeveer 2,7 miljoen inwoners. De stad is een van de belangrijkste industriële centra van Japan. Wat we direct opmerken is het isolement waar mensen in leven. In een van de vele arcadehallen klinkt alleen het geluid van de spelkasten. Je hoort geen mensen met elkaar praten of zelfs lachen. Bij binnenkomst tref ik mensen opgezogen in het beeldscherm aan. Puur gefocust op het behalen van de highscore. In de rechterhoek staat een man gekleed in pak uitbundig mee te dansen op Dance, Dance, Revolution. Even niet meer gefocust op de hoge werkdruk maar volledig overgegeven aan de dancebattle.
Een etage hoger treffen we roze machines aan waar jongeren van mijn leeftijd achter hebben plaatsgenomen. Mappen vol met kaarten om accessoires en kleding te unlocken voor hun digitale vriendinnen op het beeldscherm voor hen. Een totaal bizar scenario in mijn ogen, voor hun een normale dagelijkse bezigheid. Het nemen (of onderhouden) van een vriend of vriendin kan digitaal maar wordt ook op straat aangeboden als dienst. Verschillende mogelijkheden zijn er om boyfriends te huren. Deze jongens, gestyled als popsterren helpen je met het vermaken door de dag.
Keep in touch
In vergelijking met Osaka is Kyoto een rustige en vredige stad. Waar ik in Osaka nog overweldigd werd met neon en uitbundige shops, fiets ik in Kyoto rustig langs de rivier richting de universiteit. In het Kyoto Design Lab werkte verschillende teams bestaande uit studenten ArtEZ en studenten KIT aan een 3-daagse workshop met het thema ‘’Keep in touch.’’ De vraagstelling was erg duidelijk, hoe kunnen we het contact met elkaar behouden zonder dat het oppervlakkig wordt. Verschillende facetten spelen een rol hierin, zoals het tijdverschil van 8 uur en elkaar maar 4 dagen in het echt gezien te hebben. Kunnen we dit in ons voordeel gebruiken of wordt het contact behouden hierdoor alleen maar lastiger gemaakt?
Uiteindelijk leverde de energieke workshop interessante prototypes op. Voorstellen als het vangen van geluiden en deze naar elkaar te verzenden. Een fingertrap waarbij 1 persoon uit de groep van 4 altijd een ‘fingertrap’ om moet hebben. Hierdoor dienen ze met elkaar af te spreken wie welke dag de klem draagt. Of het inzetten van het tijdverschil als wekker om elkaar op tijd wakker te maken. Een open-source design challenge waarbij het team met elkaar op afstand aan verschillende ontwerpen werkt. En tot slotte 4 lampen die afgestemd zijn op elkaar. Zet iemand in Nederland de lamp uit, dan gebeurd dat ook in Japan.
Het onderzoeks-fieldtrip ging ook gepaard met het bezoeken van een aantal studio’s en bedrijven. Bij Panasonic kregen we een kijkje bij de producten uit het Electronics meet Crafts onderzoek. Ambachtelijk, traditionele producten gecombineerd met technologie.
In het onderzoekscentrum ATR (Advanced Telecommunications Research Institute International) zien we een andere vorm hoe om te gaan met eenzaamheid. De Japanse ingenieur Hiroshi Ishiguro maakte een robotcloon van zichzelf die zijn identiteit werd. Een ‘’geminoid’’ die het doen en laten heeft overgenomen van zijn creator. Om op zijn dubbelganger te blijven lijken ondergaat Ishiguro om de zoveel tijd plastische chirurgie. De robot heeft hij gebouwd om te ontdekken hoe het is om mens te zijn. Ook van zijn vriendin verscheen een replica die geen rust en eten nodig heeft maar altijd ‘aan’ staat voor een praatje.
Naast de op de mens lijkende robots krijgen we diverse ‘communicatie’ robots te zien. Door middel van deze tastbare robots geïmplementeerd met telecommunicatie kunnen mensen op een intieme manier in contact blijven met elkaar op lange afstand.
In Amerikaanse films wordt de robot bijna altijd weggezet als de schurk. Gecreëerd door de mens met uiteindelijk als doel om zijn schepper te doden. In Japan wordt de robot daar in tegen weggezet als held. Waar voor mij de frictie zit is dat we graag robots creëren die ons begrijpen. We willen makkelijk omgaan met de technologie door het zoveel mogelijk op een mens te laten lijken maar ondertussen schrikt het ons ook af. Het onmenselijke gevoel dat ik ervaarde zodra ik de geminoid een hand gaf dat gepaard ging met een begroeting en een vraag door de ‘robotmens’ hoe het met me gaat. Is dit de toekomst die we willen? Waar we robots niet meer van de mens kunnen onderscheiden? Volgens de Japanse cultuur is het belangrijker dat we kijken naar hoe we gaan samenleven met de robots en welke rol ze gaan innemen.
Cash
In het onderzoek voor mijn afstudeercollectie ‘Objects for a Cashless Society’ onderzoek ik hoe de digitalisering van geldstromen invloed heeft op het verliezen van kleine sociale contacten. Waarbij in Nederland, en veelal andere Westerse landen, nieuwe systemen worden ontwikkeld waardoor betalingen frictieloos en sneller plaatsvinden. In het hoogtechnologische Japan merk ik dat cash geld nog lang niet verdwenen is. Na twee dagen puilt mijn portemonnee uit met muntjes van 1 Yen (0,0082 euro). Waar mijn verwachtingen waren dat zelfs de simpele betalingen gedigitaliseerd zouden zijn in Japan, betaal ik uiteindelijk mijn lunch in de supermarkt met cash geld. De pinautomaten daar in tegen zijn voor zien van grote fysieke knoppen en maken sciencefiction-achtige geluiden zodra je een keuze hebt gemaakt. Aan automaten geen gebrek in Japan. Van nutteloze frutsels tot warme blikjes koffie. Je kunt het zo gek niet verzinnen of het zit wel in een automaat in Japan.
Geld heeft in Japan weer andere rituelen als in Nederland. Zo is het geven van fooi niet gebruikelijk (en zelfs beledigend). Laat staan het afdingen van een prijs, dit wordt zelfs als zeer ongepast ervaren.
Maar kunnen betalingssystemen of de emotionele waarde van geld ervoor zorgen dat mensen meer in contact komen met elkaar? Zoals ik beschreef verdwijnen de kleine sociale aspecten door de digitalisering van geld. Technologie zorgt ervoor dat we sneller afrekenen waardoor een kort gesprek minder voor de hand ligt.
Innovatie zorgt voor veranderingen binnen bepaalde systemen. Maar wat zijn de gevolgen van een nieuwe innovatie? En wat zijn de zijeffecten die pas zichtbaar worden op langere termijn? Voor mij is innovatie vooruitgang maar ook het terugkoppelen naar het menselijke gebruik en de invloed die het gaat hebben in ons dagelijkse leven. Misschien moeten we net als Hiroshi Ishiguro een spiegel voorhouden om te kijken wat het is om mens te zijn. Dit alleen al om een wenselijke toekomst te genereren.
Thomas van den Bliek
I’m a product designer with an interest in new technologies. My fascination for the transition from an analog to a digital world has led me to explore the byproducts that emerge with these new technologies and systems. I want to question the frictionless life that the digital era promotes and recover the human aspect through design propositions.
