Hoe een mail de Toneelschool verandert
Dit schooljaar werken studenten en docenten van de Toneelschool in alle lessen en projecten alleen met bronnen die vrouwen hebben gemaakt. En dat alles naar aanleiding van een mail van Nikki Kuis, alumnus van ArtEZ. Hoe is de eerste helft van dit jaar gegaan? Ernst Braches, hoofd Toneelschool, Ricarda Franzen, docent Dramaturgie en alumnus Nikki Kuis vertellen erover.
Werk van vrouwelijke auteurs als lesmateriaal
De aanleiding van dit project was een mail van Nikki Kuis, alumna van ArtEZ Toneelschool, naar Ernst Braches, hoofd Toneelschool. Ernst: “Nikki had in haar hele schoolloopbaan met één theatertekst en één filosofische tekst van een vrouw gewerkt. Door Nikki’s bericht is dit project aangejaagd: voorafgaand aan het schooljaar besloten we om een jaar lang te werken met bronnen die door vrouwen zijn gemaakt.
Projecten over inclusie en diversiteit hadden invloed op gesprekken hierover. Workshops van Aminata Cairo en Winnie Roseval maakten studenten en docenten bewust van het dominante verhaal van de theatercanon. Als we andere verhalen de ruimte wilden geven moesten we zelf die ruimte maken.
Het uitgangspunt gaat verder dan het gebruiken van theaterteksten geschreven door vrouwen alleen. Bij zanglessen wordt werk van vrouwelijke componisten gezongen. In lessen als dramaturgie en filosofie worden acteertheorieën en filosofische teksten van vrouwen gebruikt. Zowel studenten als docenten werken een jaar lang met werk gemaakt door vrouwen. Kortom, het vervangt het repertoire en de stukken die we vóór dit schooljaar gebruikten in allerlei lessen, van zangles tot filosofie.” Ricarda, docent Dramaturgie, vult aan: “In mijn les trekken we dit project bijvoorbeeld door naar acteertheorieën of voorstellingen die door vrouwen zijn gemaakt. Werk van vrouwelijke auteurs in alle opzichten vormt het lesmateriaal.”
Een gedeeld onderzoek
“Eén van mijn grootste zorgen van tevoren was of we wel genoeg bronnen uit de geschiedenis zouden vinden”, zegt Ricarda. Ernst: “Sommige studenten maakten zich zorgen over of zij dan niet dingen zouden missen. Het is ook een hele stap om een jaar zonder Shakespeare en de oude Grieken door te brengen.”
Ricarda: “We hebben gelukkig veel materiaal gevonden. Rob Klinkenberg heeft bijvoorbeeld een stuk vertaald dat geschreven is door Aphra Behn. Extra bijzonder hieraan is dat het komedies zijn uit de 17de eeuw die nooit vertaald zijn. Bovendien zijn er veel bewerkingen van teksten door vrouwen.” Ernst: “We hebben zo veel herontdekt waar we naast keken. Bovendien is het lesmateriaal gemoderniseerd: doordat vrouwen pas echt een publieke stem kregen in de 20ste eeuw, komt daar nu de nadruk op te liggen in het lesmateriaal. Het is een gedeeld onderzoek van docenten én studenten.”
Bewustzijn
Nu de Toneelschool bezig is met dit project, gaan dingen opvallen. Ricarda: “Wij zijn het jaar begonnen met bewerkingen van bekende theaterteksten door vrouwen. Tijdens de lessen kwam dan ook de vraag over wat het vrouwelijke perspectief is. Er is een bewustzijn ontstaan nu we hier met zijn allen aan werken. Het lééft bij studenten.” Ook de gendervraag komt bovendrijven, valt Ernst op. “Door te zeggen ‘alles van vrouwen’, kies je weer voor een duaal stelsel. Je hebt het over enerzijds dé vrouw en anderzijds dé man. Maar die keuze is meteen arbitrair.”
Nikki Kuis
Nikki Kuis, alumnus Toneelschool, schreef de mail naar Ernst nadat zij zich door de jaren heen steeds bewuster werd van de rol van vrouwen. “Binnen het theater als actrice, maar ook binnen toneelstukken. Door in gesprek te gaan met actrices en regisseuses ontwikkelde ik tijdens mijn scriptieperiode een criterium waaraan gemeten kan worden in hoeverre een vrouwenrol geëmancipeerd wordt neergezet. Het idee om Ernst te mailen kwam tijdens het schrijven van mijn scriptie over de rol van de vrouw binnen het theater.
Ik kwam erachter dat ik in vier jaar tijdens spellessen alleen met teksten geschreven door mannen heb gewerkt. Dat is niet gek, aangezien tot de 17e eeuw stukken geschreven door vrouwen simpelweg niet gepubliceerd werden, laat staan gespeeld. Maar er zijn in de eeuwen daarna ook zoveel mooie en belangrijke teksten door vrouwen geschreven. Omdat ik heb meegeholpen met het verzamelen van teksten, krijg ik nu regelmatig de vraag van studenten die nog op de Toneelschool zitten, maar ook al afgestudeerde actrices binnen het werkveld, of ik interessante teksten weet voor vrouwen. Ik vind het heel mooi en inspirerend om te zien wat de uitwerking van dit onderzoek is, en dat het onder zoveel mensen speelt.
Het leek mij goed als er meer vanuit het vrouwelijke perspectief lesgegeven werd, omdat dat een ander perspectief is dan van de man.
Ik verliet de Toneelschool en om dan te zeggen dat er iets moet veranderen, was spannend. Dat dit nu écht leeft bij de Toneelschool, vind ik heel erg goed.”
Pareltjes
“Als tip zou ik studenten willen meegeven: lees veel. Heel veel vrouwelijke schrijvers waren mij nog onbekend. Door echt te zoeken heb ik ze gevonden. Juist omdat het wellicht onbekende teksten en werken zijn, vind je soms pareltjes.”
Als je zoekt, zoek dan niet naar het bekende. Kijk ook buiten de lijntjes.
