Op zoek naar een inclusiever onderwijssysteem met Fabiola Camuti
- Docentopleidingen
De roep om een inclusiever onderwijssysteem wordt steeds luider. Discussies over het 'dekoloniseren van het curriculum' worden volop gevoerd, zowel binnen het onderwijs als daarbuiten. Daarbij is het traditionele beeld van de professor – grijzend, autoritair en verward - hopeloos ouderwets. Hoog tijd dus voor een kritische kijk op ons onderwijssysteem. Als het aan onderzoeker Fabiola Camuti (lectoraat Art education as Critical Tactics) ligt, werken we toe naar een vorm van onderwijs waar de hiërarchie tussen docent en student verleden tijd is, én waar er meer ruimte is voor andere (niet-westerse) ideeën en lesmethodes. Ze vertelt over haar liefde voor theater, geeft haar visie op het kunstonderwijs en hoe zij het onderwijssysteem hoopt te dekoloniseren.
Fabiola is onlangs benoemd tot lector ‘Creatieve maakprocessen en Leren’ bij de HKU én heeft recent een postdoconderzoek afgerond, waarin ze samen met studenten van de bacheloropleidingen Artisteducator in Theater in Arnhem, en Artisteducator in Theater & Media in Zwolle nieuwe vormen van onderwijs heeft onderzocht.
Van Rome naar Amsterdam
Fabiola's reis in het onderwijs en onderzoek begint in Sicilië. "Ik ging naar Rome om mijn bachelor en master in Theater- en Performancestudies te doen." Eenmaal afgestudeerd besluit ze zich aan te melden voor een gezamenlijk PhD-programma aan de Amsterdam School for Cultural Analysis aan de Universiteit van Amsterdam. "Ik promoveerde aan beide instellingen en reisde heen en weer tussen Rome en Amsterdam. Mijn onderzoek in Nederland was meer gericht op de praktijk, dat vond ik erg leuk. Dat is uiteindelijk waarom ik besloot te blijven."
Het onderwerp van haar promotieonderzoek in Amsterdam was de relatie tussen performance- en meditatiepraktijken. "Ik mediteerde en maakte theater, dus het kwam echt voort uit een persoonlijke interesse. Ik vroeg me af of er een verband bestaat tussen de twee praktijken. Want het ene is zo lichamelijk, en het andere vooral geestelijk. En als er al een verband is, hoe kunnen ze elkaar inspireren, ondersteunen?"
Elke dag op de vloer
"Vanaf dat moment – dus tijdens en na mijn PhD-onderzoek - begon ik me veel meer te interesseren voor het pedagogische onderdeel van theater," vertelt Fabiola. "Dus: hoe geef je les? Hoe train je acteurs, en waarom? Deze vragen leidden mij naar het kunstonderwijs." Om deze vragen tot op de bodem uit te zoeken, heeft ze via Regieorgaan SIA (een instelling waar je subsidies en financiering aan kunt vragen voor praktijkgericht onderzoek) een HBO postdoc-traject gevolgd. Een unicum, want niet eerder kon je als postdoc-onderzoeker bij een HBO-instelling onderzoek doen. In dit traject ga je voor een periode van 2 jaar als onderzoeker aan de slag bij een HBO-onderwijsinstelling om onderzoek te doen naar, met en voor het onderwijs.
Ik sta hier echt in contact met mensen die elke dag op de vloer staan. Dat is zo waardevol!"
Vechten tegen een ouderwets systeem
In haar postdoc heeft Fabiola zich gericht op de vraag: hoe komen we tot een non-hiërarchische en gedekoloniseerde vorm van onderwijs, één waar docenten en studenten op gelijkwaardige voet staan, en er ruimte is voor niet-westerse teksten, ideeën en theorieën? Op de vraag wat haar drijfveer is om dit te onderzoeken, heeft Fabiola een helder antwoord: "Het huidige traditionele onderwijssysteem dat veel onderwijsinstellingen hanteren is een kader. Als je niet binnen dat kader past, lig je eruit. Klaar. Het wordt dan heel lastig om je weg weer terug te vinden, en sommige mensen doen daar hun hele leven over. Dat vind ik echt problematisch. Dat zit mij echt al een hele tijd dwars."
Volgens Fabiola valt er veel te zeggen over waarom het traditionele onderwijssysteem niet voor iedereen werkt. Fabiola legt uit: "Het traditionele onderwijssysteem is gefundeerd op objectiviteit, feiten, rationaliteit, en hiërarchie: waardes die in Europa sinds de Verlichting de bouwstenen vormen van ons onderwijs. Er is vaak weinig ruimte voor andere elementen zoals emotie, gevoel en belichaming. Bovendien is het curriculum van veel onderwijsinstellingen echt nog voornamelijk bestaat uit witte, westerse auteurs, waardoor studenten eigenlijk een heel eenzijdig lesprogramma voorgeschoteld krijgen." Fabiola wilt daarom met haar onderzoek een manier vinden om dit onderwijssysteem open te breken – inclusiever te maken, en open te laten staan voor andere invloeden, vormen van leren, en daarmee ook voor andere leerlingen en vormen van lesgeven.
Het huidige traditionele onderwijssysteem dat veel onderwijsinstellingen hanteren is een kader. Als je niet binnen dat kader past, lig je eruit. Klaar. Dat vind ik echt problematisch."
Zelf heeft Fabiola nooit echt een probleem gehad om erbij te horen in het huidige onderwijssysteem. "Grappig, hè? Maar als ik nu reflecteer, zie ik in dat ik altijd aan specifieke normen heb moeten voldoen. Dat ik op een bepaalde manier efficiënt moest zijn en moest 'presteren' om te komen waar ik nu ben. Dat is het onderwijs van nu: je moet het zo goed mogelijk doen binnen een zo kort mogelijke periode." Het werken met studenten is dan ook inspirerend voor haar. "De studenten van ArtEZ zijn zo kritisch en scherp, je merkt echt dat zij gemakkelijk door die ouderwetse en normatieve kaders prikken. We proberen naar hen te luisteren, ze een stem te geven en op die manier ons onderzoek op te bouwen rond hun ervaringen."
Artisteducator & Leading Learner workshop, Camuti & Copini, Artisteducator in Theatre & Media Zwolle, Mei 2023. Foto door Fabiola Camuti
De theatervloer als learning lab
Voor Fabiola is het theater – en theateronderwijs - bij uitstek een plek waar we andere vormen van onderwijs kunnen formuleren, onderzoeken en uitproberen. "Theater gaat over relaties, over omgaan met elkaar. Het is pedagogisch. Het reguliere onderwijs zit helemaal niet zo in elkaar. Het is meestal hiërarchisch en verticaal: de leraar staat boven de student. Door docenten en studenten in een horizontale structuur te plaatsen – dus de docent en student op gelijkwaardige voet te zetten - ontstaat er een andere soort relatie. Die manier van denken heeft mij ook geholpen in mijn eigen lespraktijk. Het is verfrissend om als docent niet altijd te hoeven doen alsof je alle antwoorden hebt. Dat je als docent ook kwetsbaar mag zijn." In deze horizontale structuur spreekt Fabiola dan ook niet eigenlijk niet van 'docent', maar van een leading learner: iemand die net als studenten ook meedoet aan het leerproces, maar hier wel het voortouw inneemt en andere verantwoordelijkheden heeft.
Het is verfrissend om als docent niet altijd te hoeven doen alsof je alle antwoorden hebt. Dat je als docent ook kwetsbaar mag zijn."
Hoe dat in de praktijk eruitziet, zo'n horizontale onderwijsstructuur, dat heeft Fabiola samen met studenten van de opleiding Artisteducator in Theater getoetst. Met de nadruk ligt hier op samen: "In totaal zijn er twee modules opgezet: Activism & Compassion in Theatre met Inés Sauer en Postcolonial Artisteducator met Isis Germanode. De thema’s van de modules kwamen vanuit de docenten. Vervolgens hebben we samen echt in co-creatie met studenten de modules opgezet. Denk hierbij aan leesmateriaal, vorm van de lessen. We hebben veel gesprekken gevoerd met de studenten, feedback gegeven aan elkaar, en echt samen iets neergezet. Het was intensief en soms ook spannend, maar wat we uiteindelijk samen hebben neergezet is zo sterk en bijzonder. Mijn visie en die van de studenten op onderwijs is echt veranderd in het proces. Heel waardevol!" aldus Fabiola.
Iedere dag iets kleins veranderen
Naast het onderscheid tussen 'verticaal' en 'horizontaal' onderwijs, houdt Fabiola zich als onderzoeker binnen het lectoraat Art Education as Critical Tactics bezig met het verschil tussen strategie en tactiek. "Wij kijken als lectoraat niet alleen vanuit een didactisch perspectief naar onderwijs. Kunsteducatie is een instrument om kennis te produceren. Daarbij gebruiken we inderdaad die twee termen: strategie en tactiek. Strategie gaat overzicht, dat is wat algemener. Met strategie stel je een overkoepelend en langdurig plan op. Wij proberen ons te concentreren op tactiek. Dat is preciezer. Een tactiek is iets wat je op dagelijkse basis kunt toepassen." Het gebruik van tactieken geeft het lectoraat dan ook de mogelijkheid om elke dag iets kleins te veranderen. Fabiola: "Als je een probleem vanuit tactisch perspectief benadert, kun je elke dag je verwachtingen en doelen bijstellen. We vragen onszelf constant af: wat kunnen we vandaag veranderen om een positief effect uit te oefenen op de toekomst?"
Over het lectoraat
Het lectoraat Art education as Critical Tactics (AeCT) van ArtEZ University of the Arts investeert in het creëren van nieuwe vormen van leren voor de wereld van morgen, door het ontwikkelen van op onderzoek gebaseerde kritische strategieën om de verantwoordelijkheid, de infrastructuur en de praktijk van kunst en kunsteducatie vorm te geven in een tijd waarin de toekomst onzeker is.
Bezoek de website van het lectoraat
