Het Beyond... project: vrijheid vinden in een COVID-style kader met Trisha Brown's Locus
Elk jaar in oktober doen de 1e, 2e en 3e-jaars studenten van de bachelor Dans mee aan een weekvullend project genaamd Beyond... De 2020-editie van de Beyond... week, van 26 tot 30 oktober 2020, vond online plaats vanwege COVID-19. Dit bracht ongekende uitdagingen met zich mee, zowel voor studenten als voor docenten: in de nieuwe 'blended learning'-situatie moest iedereen het bekende achter zich laten om de wereld van digitale live interactie te betreden. Die nieuwe manier van werken bleek waardevolle nieuwe inzichten en ervaringen op te kunnen leveren.
Op uitnodiging van Aurélie Lever, hoofd van de bacheloropleiding Dans, ontworp en regisseerde Eva Karczag de Beyond-week van 2020. Eva danste van 1979 tot 1985 bij de Trisha Brown Dance Company en is vandaag de dag nog steeds actief in het educatieve programma van het gezelschap. Eva liet de dansstudenten kennismaken met het werk van de invloedrijke en befaamde danseres en choreografe Trisha Brown, die een veelzijdige en verreikende erfenis naliet met haar werk voor kunstgalerijen, musea en toneel.
Dansen met Trisha was inspirerend en uitdagend, en zette ons allemaal aan om de beste creatieve denkers en makers te worden, de beste dansers en artiesten die we maar kunnen zijn.
Locus: samensmelting van beperking en vrijheid
Elke student bakende zijn of haar eigen dansruimte af door met plakband een vierkant op de vloer af te tekenen. In die ruimte voerden ze het originele Locus-materiaal van Trisha Brown uit. Het stuk werd vervolgens gebruikt als sjabloon: ieder volgde zijn of haar eigen smaak en interesses bij het maken van een eigen versie van de choreografie. Hierbij gebruikten ze de letters van hun naam en het land waarin ze woonden. De studenten leerden elkaars creaties aan en dansten deze op persoonlijke wijze. Omdat ze zich in een vierkant Zoom-scherm met daarin weer verschillende kaders bevonden, konden – en moesten – ze tegelijkertijd ook spelen met hun eigen positionering ten opzichte van de camera, het licht, facing en timing.
In eerste instantie leek deze methode om beweging te creëren nogal wiskundig en vlak. Maar nadat ik mijn eigen bewegingsvocabulaire had herkend en de interpretaties van mijn klasgenoten had gezien, veranderde ik van gedachten. Ik vond mijn vrijheid in Trisha's partituur, in de kleine ruimte van de kubus.
Locus verschafte een bijzonder kader om mee te werken. Want hoewel dansen in een kubus beperkend lijkt, moedigt het performers aan om een nieuw vertrekpunt te kiezen. Om nieuwe manieren van bewegen te ontdekken. Het dansen van Locus onthulde een schat aan nieuwe ideeën, die studenten konden verkennen en die ze konden inzetten als toetssteen: de choreografie was geschikt om uit te voeren, om van af te wijken en om oneindig veel eigen versies van te maken. De benadering van Locus als raamwerk, leidde tot een samensmelting van beperking en vrijheid, wat bijdroeg aan fysieke inventiviteit bij het creëren en uitvoeren van stukken.
Beyond... gaat online
Toen de pandemie toesloeg, ging de hele wereld online. Zoom, met zijn rechthoekige format, leek een perfecte online locatie voor Locus – en Locus de perfecte dans voor deze tijd.
De beslissing om de Beyond-week online te laten plaatsvinden, betekende overstappen naar een ‘blended learning’-situatie. Sommige studenten deden mee vanuit huis, anderen vanuit studio’s in het ArtEZ-gebouw. “We waren met achtenvijftig studenten, vijf docenten (Eva zelf, Shelley Senter, Bettina Neuhaus, Thomas Körtvélyessy en Eva Tremel) en twee assistenten, vanuit zes verschillende landen en meerdere steden”, vertelt Eva. “Het project bracht voor ons allemaal nieuwe uitdagingen met zich mee. We waren genoodzaakt om verder te kijken, om onze vertrouwde manieren van werken achter ons te laten. Toen de groep de Beyond-week in ging, wisten de studenten wel in grote lijnen hoe ze met de techniek om moesten gaan. Maar tegelijkertijd kregen ze te maken met allerlei onbekendeen onvoorspelbare factoren. Veel beslissingen werden genomen naarmate het proces vorderde. Terwijl studenten aan hun taken werkten, bewogen docenten en assistenten zich heen en weer tussen de elf verschillende Breakout Rooms. Ze keken toe, gaven feedback en suggesties over wat ze zagen, en betrokken de leden van elke groep bij het gezamenlijk oplossen van problemen.”
Minder inspanning geeft soms meer duidelijkheid en vrijheid in mijn lichaam. Het was puur, alledaags, menselijk, zoals Trisha Brown het zou hebben genoemd.
De choreografie van Trisha Brown is vloeiend, helder en fysiek uitdagend – maar moet toch met het grootste gemak worden gedanst. Om het stuk authentiek te kunnen uitvoeren, is het nodig om bestaande patronen los te laten. Eva legt uit: “Naarmate de week vorderde, begonnen studenten na te denken over de fysieke realiteit van meer ruimte in hun lichaam, waardoor beweging toegankelijker werd en andere keuzes konden worden gemaakt. In plaats van zich simpelweg van de ene houding naar de andere te bewegen, onderzochten de studenten swing en momentum – en vingen ze een glimp op van wat het betekent om beweging daadwerkelijk te laten gebeuren."
Nieuwe ontdekkingen
Een van Eva's doelen met het project was om studenten aan te moedigen te reflecteren op alle nieuwe ideeën die ze tijdens de Beyond... week hadden opgedaan. Door inzichten verder te verkennen en er dieper over na te denken, leerden studenten van het verleden – en konden ze zelf, al dansend en creërend, vorm geven aan de toekomst. “Het project heeft ons in het diepe gegooid, ons aangezet tot het betreden van nieuw terrein. In de loop van de week zagen we hoe studenten fysiek losser werden: hoe ze steeds vrijer en gevariëerder werden in hun bewegingen. We focusten ons niet op de beperkigen waar we mee te maken hadden, maar gingen juist op zoek naar mogelijkheden. Studenten zagen in dat de restricties van de (digitale) ruimtes en het scoresysteem van Locus weliswaar een kader gaven, maar hen ook naar nieuwe mentale en fysieke territoria duwde. Ze konden voelen en zien hoe hun klasgenoten hun gebruikelijke denk- en bewegingspatronen achter zich lieten. Tegelijkertijd realiseerden veel studenten zich dat het essentieel – en aan henzelf – is om hun dans- en artiesteninstinct te volgen en hun eigen vrijheden binnen de beperkingen te ontdekken.”
Door de mentale grenzen tussen de concepten van ‘leven’ en ‘optreden’ los te laten, kan ik nauwer betrokken zijn bij wat ik op het podium doe. Ik ben ik staat om mezelf toe te staan op écht op het podium te aanwezig te zijn tijdens het optreden. Om mijn acties volledig te ervaren zoals ze zijn, wat ze volledig compleet maakt.
In de Breakout Rooms werkten studenten van verschillende niveaus met elkaar samen. Ze kregen dus te maken met gezamenlijke besluitvorming en afstemming met tussen collega’s met meer of juist minder ervaring. “We moedigden studenten aan om de uitdagingen en complexiteit van het online/in-studio-formaat van de projectweek te omarmen. Het was duidelijk dat veel studenten al doende handige manieren ontdekten om online met elkaar te dansen. We hebben niet alleen aandacht besteed aan lichamelijkheid en verbeeldingskracht, maar wisselden ook van gedachten over manieren om een eigen praktijk te ontwikkelen: iets wat essentieel is voor de hedendaagse danskunstenaar. Het betekent leren over zelfredzaamheid en zelfbekrachtiging; ervaren hoe hoe je je eigen verbeeldingskracht kunt ontginnen, en hoe je volwassen genoeg kunt zijn om voor jezelf te werken.”
