De kracht van onderzoek binnen het muzikale werkveld
- Muziek
- Theater
Artistiek onderzoek vormt een belangrijk onderdeel binnen de masteropleidingen Muziek. Want, zo stellen Annemarie Reitsma (hoofd masters Muziek), Rik Cornelissen (onderzoekscoach in Arnhem) en Steven Faber (onderzoekscoach in Zwolle): met artistiek onderzoek kunnen studenten diepgewortelde kennis verder ontwikkelen, en zich beter voorbereiden op een onbekende toekomst in het snel veranderende werkveld. Wat zijn volgens Rik, Annemarie en Steven de ins en outs van artistiek onderzoek? En wat kan je als masterstudent allemaal verwachten?
De wereld van de muzikant is in een rap tempo aan het veranderen. “Traditionele hokjes tussen genres verdwijnen”, stelt Annemarie. “Tegelijkertijd vervagen de vaste werkzaamheden, zoals optreden, en dat vraagt om een eigen, persoonlijke invulling.” Ook op het vlak van muziek publiceren, verschuift alles. De fysieke geluidsdrager speelt bijna geen rol meer: muziek wordt meestal digitaal uitgebracht, vaak samen met video.
Bij klassieke muziek heeft het recital, een solo-uitvoering, het erg moeilijk. “Marketing moet er hard voor werken”, vertelt Steven. “Maar er duiken ook steeds meer festivals met klassieke muziek op. In een andere setting wordt deze muziek wel ten gehore gebracht.” Steven merkt dat studenten vaak nog in de oude vorm willen spelen, maar daar krijg je het publiek niet in mee. “Waarom zoek je dan niet een andere plek, andere muziek? Het is heel uitdagend om te ontdekken wat er allemaal kan.” Annemarie vult aan: “Het is de kunst is om te zorgen voor een inspirerende, veelzijdige beroepspraktijk die mee kan bewegen met de veranderingen.”
We willen ze leren scherp te zijn. Waar sta je, wat wil je, welke kant ga je op? Niet wachten tot je gebeld wordt, zo werkt het niet.”
Creativiteit en context
Om mee te kunnen draaien in deze snel veranderende beroepspraktijk, is het belangrijk dat studenten zich actief opstellen en weten hoe ze moeten communiceren. Het doen van (artistiek) onderzoek kan studenten daarbij helpen en is daarom een integraal onderdeel van alle masteropleidingen muziek. Annemarie: “Het gaat om de creativiteit en om de context. Studenten hebben vaak twee levens naast elkaar: hun leven op het conservatorium en hun eigen leven. Pas na hun studie komt dat bij elkaar.” Maar alles wordt bepaald door de context. Tal van ontwikkelingen in de wereld, van de oorlog in Oekraïne tot AI, hebben invloed op jezelf en op je werk. “We willen ze leren scherp te zijn. Waar sta je, wat wil je, welke kant ga je op? Niet wachten tot je gebeld wordt, zo werkt het niet.”
“Inderdaad,” beaamt Rik. “Bovendien is het zo dat met onderzoek wordt de diepgewortelde belichaamde kennis van een muzikant naar boven gehaald. Zo kan een student zich persoonlijk ontwikkelen én op heel gedetailleerd niveau kennis overdragen!”
Interessant voor de buitenwereld
Het onderzoek moet dus interessant zijn voor de buitenwereld. Dat is nog niet eenvoudig, want het uitgangspunt is de artiest zelf. Rik: “Een student spiegelt zijn werk aan anderen, betrekt reacties van het publiek erbij, gebruikt externe bronnen.” Met een onderzoek zoomt de student uit, zo dient het een breder doel.
Onderzoek haalt diepgewortelde belichaamde kennis van een muzikant naar boven. Zo kan een student zich persoonlijk ontwikkelen én op heel gedetailleerd niveau kennis overdragen!”
Een mooi voorbeeld is een onderzoek van een violiste en tevens componiste naar multi-sensorische integratie. “Als muzikant in een groep hoor, zie en voel je de andere muzikanten en ook jezelf, het is een complex geheel van waarnemingen,” legt Rik uit. “Deze student bracht de waarnemingen in kaart en is daarmee gaan spelen.” Ze zoekt de grenzen op en gebruikt nieuwe combinaties in haar composities. Op die manier bevraagt ze de waarnemingen van de muzikant.
Een ander voorbeeld komt van Steven. Een celliste uit Spanje vond het jammer dat altijd dezelfde stukken worden gespeeld door cellisten. “Ze koos voor een repertoire buiten de canon,” zegt Faber. De beoordelingscommissie was verbaasd en enthousiast. “Ze heeft haar eigen niche gecreëerd.” Dit soort onderzoek past goed bij wat ArtEZ vraagt aan haar studenten: ontdekken waarmee je je kunt onderscheiden en tegelijkertijd dicht bij jezelf blijven.
Moeilijk in woorden te vatten
Een belangrijk aspect van het onderzoek is de laatste fase: het communiceren van de resultaten. Dit wordt beoordeeld tijdens de finals. Maar het is juist deze laatste fase die lastig is, geven ze alle drie toe. “Een schriftelijke thesis werkt niet,” zegt Rik. “Artistiek onderzoek over muziek is abstract en persoonlijk, dat is vaak moeilijk alleen in woorden te vatten.” Een student kan het gedeeltelijk via instrumenten communiceren. Maar het is ook mogelijk om jezelf te laten interviewen, live of van tevoren opgenomen. Hoewel veel studenten dat spannend vinden, krijgt de toehoorder inzicht in de achtergronden en het proces van het onderzoek.
Soms kan het ook heel anders. Steven: “Ik heb een student die wil leren van de improvisaties van grote gitaristen. Hij schrijft die improvisaties helemaal uit. Tijdens de finals zal hij de noten op een scherm beamen, tegelijkertijd ziet het publiek hem spelen.”
Het delen van een artistiek onderzoek houdt Rik, Annemarie Steven bezig en ze zijn altijd op zoek naar inspirerende voorbeelden. Alle drie zijn daarom ook benieuwd: hoe pakken andere opleidingen, muzikanten en kunstenaars dit aan? In koor: “Dat horen we graag!”
Masteropleidingen Muziek bij ArtEZ
ArtEZ biedt masteropleidingen Muziek aan in de drie verschillende steden: Zwolle, Arnhem en Enschede. De master The Sound of Innovation is gevestigd in Enschede, waar de focus ligt op innoveren en ontwikkelen van creatieve muziekoplossingen voor verschillende vakgebieden. In Zwolle kun je de masteropleidingen Jazz & Pop en Klassieke Muziek volgen. Bij beide opleidingen ligt de focus op prestatie en curatie. Bij de masteropleiding Jazz & Pop in Arnhem en Muziektheater ligt de nadruk op performance en creatie door experiment met expressie te combineren. Welke afstudeervariant je ook kiest, je wordt aangemoedigd om gebruik te maken van de kennis en de facilitaire zaken op alle drie de locaties, om je eigen unieke afstudeerprofiel als Master of Music.
