Deze week spreken zij met schrijver, programmamaker en student-facilitator voor Creative Writing ArtEZ Frederike Luijten, over een gezonde onderneming, de gevolgen van een burn-out en het belang van structuur.
Ik voelde me altijd vereerd dat mensen mij vroegen om te helpen
In haar afstudeerjaar van Creative Writing aan ArtEZ Arnhem had Frederike Luijten een hoop aan haar hoofd. Ze was druk bezig met haar afstudeerwerk, een experimentele dichtbundel over haar ADHD, het coördineren en drukken van literair blad De Seizoenszine, het opzetten van schrijverscollectief Wildgewelf en duizend-en-één andere taken die ze van dag tot dag op zich nam. Het enthousiasme en de tomeloze energie van Frederike waren een gegeven. De wandelgangen van ArtEZ waren voor haar dan ook een uitstekende plek om haar eigen netwerk, en dat van anderen, op en uit te bouwen. Een praatje hier, iemand om hulp of een bijdrage vragen daar: ‘ik voelde me altijd vereerd dat mensen mij vroegen om te helpen.’ Terwijl ze dit allemaal tegelijkertijd jongleerde, was het misschien niet heel verwonderlijk dat Frederike halverwege het studiejaar tegen een burn-out aanliep. ‘Ieder beetje Fred was uit mijn lichaam verdwenen. Ik herkende mezelf niet meer terug.’ Wat had zij nodig in deze periode en op welke manier houdt ze in haar huidige ondernemerschap rekening met het verleden?
Wanneer iemand zijn volledige identiteit in het werk legt, neemt de kans op een burn-out toe
Het kan gemakkelijk zijn om jezelf te overwerken, met name in de creatieve sector kan het lastig zijn om werk los van jezelf te zien. ‘Wanneer iemand zijn volledige identiteit in het werk legt, neemt de kans op een burn-out toe,’ denkt Frederike hardop. ‘We rekenen het succes van ons werk gelijk aan de rust in ons hoofd.’ Tijdens ons gesprek weet ze bijna precies het moment aan te wijzen waarop ze wist dat het niet goed meer ging: ‘Op een middag opende ik mijn laptop en ik raakte helemaal in paniek. Ik wist niet wat me overkwam.’ Haar studieloopbaanbegeleider, Hanneke Hendrix, beviel haar om een maand rust te nemen. ‘Ik had nog één presentatie, en daarna mocht ik van mezelf uit elkaar vallen,’ bekent ze. Naderhand ziet ze zelf ook in dat dit eigenlijk mosterd na de maaltijd was, en ze zelf eerder had moeten ingrijpen gezien haar situatie. ‘Toen ik aangaf dat ik niet langer kon, stond Bert van Beek, mijn afstudeerbegeleider, direct klaar om mij te helpen.’
Het is gemakkelijk om een probleem te zien als de gevolgen ervan zich presenteren, maar hoe kunnen we signaleren dat de dijken op springen staan? Is hier een rol weggelegd voor ArtEZ? Of ligt deze verantwoordelijkheid bij de studenten zelf?
De lijn tussen het persoonlijke en het professionele is erg nauw
‘Mijn vrienden zijn erg streng en hielden me die tijd in bed,’ vervolgt Frederike. ‘Hanneke verplaatste mijn deadlines, Bert streepte mijn afspraken door in mijn agenda. Ik heb geluk met ze gehad, met andere begeleiders was het waarschijnlijk anders gelopen.’ Het is niet nieuw, de groeiende aandacht voor jongeren en hun mentale gezondheid. Het RIVM meldde al in 2019 dat 25% van de 18 tot 25-jarigen met burn-outklachten kampte, wat zich vooral uit in emotionele uitputting (download RIVM rapport hier). Dit ligt in de lijn van de algeheel groeiende trend van toegenomen druk bij alle studenten. In het rapport valt o.a. deze opmerking te lezen: ‘Je moet door blijven gaan, om te voorkomen dat het teveel wordt.’
Wij vragen ons af of er op ArtEZ meer aandacht kan worden besteed aan de risico’s van ongezond werken en kansen op een burn-out. Binnen de academie zijn er al mogelijkheden om in contact te komen met vertrouwenspersonen of decanen, maar wanneer iemand met mentale klachten aanklopt, is het vaak al te laat. Dit kan verschillende redenen hebben, maar zoals in het rapport van het RIVM valt te lezen: ’Ze [ouders] denken als je een burn-out hebt, wat een aanstellers, weet je wel? Zet gewoon door. Ik ga het ook niet allemaal uitleggen, dan denken ze misschien wel ‘heb je haar weer.'’
Het idee om te worden aangezien als een aansteller, of als iemand die geen zorg verdient, leeft bij veel studenten. Het belang van rust nemen en ontspanning een rol laten spelen in het curriculum zou een begin kunnen zijn. Zo kunnen zowel docenten, als studenten, op een evenwichtige wijze elkaar helpen om een gezonde manier van werken in stand te houden. Frederike is het hiermee eens: ‘Er moet meer bewustwording komen over de geestelijke inspanning van een studie in de kunsten. De lijn tussen het persoonlijke en het professionele is erg nauw.’
Mijn weekplanner is een afspiegeling van mijn mentale gesteldheid
Nadat ze er een maand noodgedwongen tussenuit was geweest, wist Frederike direct dat er een aantal zaken moesten veranderen in aanloop naar het afstuderen. Zonder structurele wijzigingen in haar manier van ondernemen, zou ze weer dezelfde kant op gaan als eerder. ‘Ik krijg vaak bij het ontvangen van een opdracht een gevoel van ‘het is nu of nooit’., Ik heb het idee dat dingen diezelfde dag nog moet gebeuren, wat ook een symptoom van ADHD blijkt te zijn’ Voor Frederike ontbrak er een structuur in haar werken, waardoor ze alles tegelijkertijd probeerde te organiseren. Op deze manier was er ook geen rust op de momenten dat ze niets deed. ‘Mijn weekplanner is een afspiegeling van mijn mentale gesteldheid. Doordat ik gemakkelijk kan zien wanneer ik iets ga doen, lukt het me beter om op momenten van rust deze ook echt te nemen. Daarnaast kan ik ook terugbladeren, en zien wat ik allemaal in het verleden heb gepresteerd.’ Natuurlijk, iedere onderneming is gebaat bij overzicht, al is het enkel voor de financiën, maar het kan ook handig zijn voor een gevoel van eigenwaarde. Vanwege de onzekerheid van het werkveld of de angst om het post-afstudeermomentum te verliezen, willen we onszelf meer dan eens over de grens duwen. Een inzicht in gewerkte uren aan een project, kan toestemming geven voor het nemen van rust.
In mijn ervaring kiezen opdrachtgevers vaak de kortste weg: mensen die ze eerder hebben ontmoet, zekerheid
‘Na mijn afstuderen heb ik tegen mijn studiehoofd gezegd dat ik voor ArtEZ wilde werken. Ik kreeg het advies om over een paar jaar terug te komen. Na een aantal maanden werd ik gebeld of ik nog steeds interesse had.’ Eenmaal aan de andere kant, en ook in staat om opdrachten te verdelen, is haar kijk op ondernemerschap veranderd. ‘Ik weet nu, het loont de moeite om in de afsluiting van een mail of na een gesprek met een opdrachtgever te zeggen: ik houd mij graag aanbevolen. In mijn ervaring kiezen opdrachtgevers vaak de kortste weg: mensen die ze eerder hebben ontmoet, zekerheid.’ Er bestaat geen gouden formule voor het starten van een onderneming waarin geen sprake is van onzekerheid: it’s part of the job.
Niettemin is er de mogelijkheid voor ArtEZ om studenten de tools aan te reiken om onzekerheid te lijf te gaan en een gezonde beroepspraktijk voor zichzelf in te richten. In gesprek gaan over onderwerpen als rust, gezond ondernemen en het belang van een sociaal vangnet met gelijkgestemden, zorgt ervoor dat alumni zich beter kunnen voorbereiden op het uitdagende werkveld dat ze na het afstuderen te wachten staat. Niemand hoeft de onzekere natuur van de creatieve beroepspraktijk alleen te dragen.
Volg Frederike
Starten tijdens een pandemie: wat leert de praktijk?
Om het onderwijs van ArtEZ op het gebied van ondernemerschap aan te scherpen hebben Tim en Lars ook een enquête samengesteld. Hiermee doen zij onderzoek naar de skills en vormen van ondernemerschap van de lichting 2019-2020. Lees hier het artikel over dit onderzoek.
Eerder verschenen artikelen uit deze reeks:
