ArtEZ alumna Joke Veltman helpt mensen met een kunst-oor weer van muziek te genieten
Ken je dat gevoel? Iemand vraagt of je een nummer kent – jij denkt van niet. Maar als je het dan hoort, komt het je tóch bekend voor. Ohhh, die! “Dat is voor mensen met een CI niet meer weggelegd,” vertelt Joke Veltman, professioneel pianiste (CvA, 1980) en alumna van de master Klassieke Muziek aan het ArtEZ Conservatorium in Zwolle (2017). We spraken haar in het kader van de Internationale Dag van het Gehoor, die jaarlijks plaatsvindt op 3 maart.
Door een erfelijke aandoening verloor Joke stukje bij beetje haar gehoor. In 2012 viel het vrijwel helemaal weg – en sinds 2013 luistert ze met een cochleair gehoorimplantaat (CI): een kunst-oor in het binnenoor. Vandaag de dag kan ze vaak weer met plezier muziek luisteren en maken; iets waar ze anderen ook graag bij wil helpen.
Opnieuw leren genieten
Met een CI kunnen mensen die hun gehoor verliezen weer horen en na intensieve training weer leren spraak verstaan. Maar het geluid blijft altijd anders klinken dan dat van een gezond gehoor. Omdat het implantaat is ontwikkeld voor spraak, is luisteren naar muziek voor de meeste CI-dragers geen fijne ervaring: het frequentiebereik van het apparaat matcht niet met de toonhoogtes van muziek. Het niet meer kunnen genieten van muziek voelt vaak als een groot gemis (bron: www.Musi-CI.nl).
Omdat er binnen de CI-revalidatie geen tijd en aandacht was voor muziek, besloot Joke het heft in eigen hand te nemen. Ze ontwikkelde Musi-CI: een muzikale gehoortraining, waarmee ze CI-dragers helpt hun weg terug naar muziek te vinden. “Mensen met een CI kunnen muziek van vroeger niet terug herkennen. Maar wat wél kan, is opnieuw leren ervaren dat muziek prettig kan zijn. Als je een implantaat hebt, ben je vaak bang voor harde muziek en geluiden; die ga je het liefst uit de weg. Door middel van training leer je dat je veel meer kunt waarnemen dan je misschien dacht. Door middel van luisteroefeningen leer je aandacht besteden aan kleine verschillen: je ontwikkelt een nieuwe luisterhouding. Muziek kan dan van een geraas, een vervelend geluid, veranderen in iets positiefs. Je kunt weer blij worden van muziek.”
Meer dan blij worden van muziek
Als professioneel pianiste, onderzoeker, Master of Music én ervaringsdeskundige ziet Joke grote muzikale mogelijkheden voor CI-gebruikers. “Mensen met een CI kunnen écht profiteren van muziek. Muziek is een manier om je brein fit te houden, iets waarmee je je auditieve verwerking kunt stimuleren.” De training draait dus niet alleen om het terugvinden van plezier; de verwerking van muziek in het brein heeft zoveel meer gunstige effecten. “Je zou muziek kunnen zien als auditieve fitness,” zegt Joke. “Veel is nog onzeker, maar de veronderstelling is dat voor CI-gebruikers die hun brein trainen met muziek andere auditieve taken ook gemakkelijker worden. Net als wanneer je naar de sportschool gaat: met sterke armen van de push-ups, krijg je een zware tas ook ineens een stuk gemakkelijker de lucht in.”
Meer onderzoek nodig
In 2017 rondde Joke Veltman haar researchmaster bij het ArtEZ Conservatorium cum laude af. Tijdens de twee studiejaren van de Master Muziek in Zwolle onderbouwde ze haar ideeën, en verscherpte ze zichzelf met de voortdurende waarom- en hoezo-vragen van haar studiecoach, Esther Schopman. De muziektest waar ze aan werkte, vormde een belangrijke eerste stap op de weg naar het integreren van muzikale gehoortraining in de reguliere zorg.
Want dat is haar doel voor de toekomst: “Ik hoop dat er financiële middelen komen voor vervolgonderzoek, zodat de mogelijkheden om muzikale gehoortraining te integreren in de revalidatie van CI-gebruikers verder kunnen worden onderzocht. Er zijn zo’n 7000 mensen met een CI en daar komen er elk jaar meer bij. Daarnaast zijn we aan het kijken of het mogelijk is om gehoortraining ook in te zetten op andere gebieden. Maar ook om die mogelijkheden goed in kaart te kunnen brengen is meer onderzoek nodig.”
Veelbelovende toekomst
CI bestaat nog niet zo heel lang. “In 1980 waren ze al heel blij dat mensen iets van geluid konden ervaren – nu kan ik gewoon een telefoongesprek voeren. Het gehoor is een ontzettend mooi orgaan, dat maak je niet zomaar na... Maar er zijn wel steeds meer nieuwe ontwikkelingen. Een CI is eigenlijk een minicomputer, deels in je hoofd en deels achter je oor. Die computer gaat steeds meer dingen kunnen.” Nieuwe technieken zullen vooral veel impact hebben voor toekomstige CI-dragers. “Als je eenmaal een CI hebt, kunnen er inwendig geen nieuwe technische verbeteringen meer in worden doorgevoerd, alleen van software-updates kan je profiteren. Maar wat wél kan, is jezelf trainen: je brein kan nog heel veel leren!”
Ondanks de bochten in de weg die Joke heeft moeten afleggen om te komen waar ze nu staat, heeft ze een goede relatie met haar gehoor weten te behouden. “Ik heb geen haat-liefdeverhouding met muziek,” lacht ze. “Er zijn veel dingen die niet meer kunnen, die ik wel zou willen als musicus – maar er valt niets te kiezen. Je moet het doen met wat wél kan.” Vooruitblikkend naar de toekomst focust ze op het positieve. “Als je je been verliest en verder moet met een kunstbeen, zal dansen ook niet heel lekker gaan. Dat vinden we logisch, dat is ook duidelijk te zien. Zo is het precies met een kunst-oor: daarmee kan ook niet alles. Maar wel meer dan je denkt!”
Verder lezen en kijken
- Bekijk de video van ZonMw, de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie.
- Lees het artikel ‘Muziek luisteren met een kunst-oor. Van probleem via uitdaging naar oplossing: handboek Musi-CI training’ wat verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift Stem-, Spraak- en Taalpathologie.
- Ontdek alles over de Musi-CI training van Joke Veltman op haar website Musi-CI.
- Benieuwd hoe Joke Veltman verdergaat tijdens de coronacrisis? Lees het in dit artikel van ZonMw.
