Michelle Schmitz
Scriptie
Persoonsvorming op het vmbo (pdf)
Hoe Dan?
Kwetsbaarheid als hoofdingrediënt voor kunsteducatie bij leerlingen én docenten
Niks nieuws. Maar waar staat hoe dat moet, persoonsvorming een prominente plek geven binnen ons onderwijs? Sinds 2018 probeer ik deze vraag binnen mijn lespraktijk te beantwoorden. Door de ontwikkeling van Project Kunst-Werk onderzocht ik hoe kunsteducatie bij vmbo-t leerlingen bijdraagt aan persoonsvorming en het positief zichtbaar maken van hun identiteit.
Mijn hypothese was dat het overdragen van regie, van docent naar leerling, daarbij van belang is. Wanneer jongeren zelf mogen kiezen wat ze willen leren, maken en tonen, komen ze dichterbij wie ze zijn en willen worden. Binnen dit proces is kwetsbaarheid een hoofdingrediënt. Wie zich kwetsbaar toont, kweekt empathie en daarmee een veilige leeromgeving. Om die reden hebben docenten en leidinggevenden een voorbeeldfunctie naar leerlingen in het tonen van wie zij zijn.
Visie
Proces en ontwikkeling gaat vóór artisticiteit
Het is van belang dat een leerling staat voor wat hij gemaakt heeft en dit de moeite waard vindt om te delen met anderen. Met dat gebaar plaatst de leerling zichzelf in een context, tussen de anderen, en geeft zichzelf daarmee een plek binnen de gemeenschap. Dat gegeven is veel belangrijker dan wat hij gemaakt heeft. Het product zie ik slechts als een gevolg van het zelfonderzoek en de verworven zelfkennis. Een voorbeeld: Liz (15) wil met haar groepje graag iets maken waarbij ze laat zien dat de binnenkant van een pubermeisje vaak heel anders is dan hoe ze zich toont aan de wereld. Het concept van het werk past bij hoe ik Liz heb leren kennen. Extravert, verzorgd, sociaal en tegelijkertijd vol zorgen om haar privésituatie. De groep kiest voor fotografie en houtbewerking en gaat gedreven aan de slag. Tijdens het proces voeren de meiden gesprekken over wát er dan precies zichtbaar moet worden en waarom. De presentatie voor ouders zit goed in elkaar. De meiden stellen zich kwetsbaar op en gaan tegelijkertijd echt staan voor hun werk. Ze zijn trots op wat ze bedacht en gemaakt hebben. Het werk zelf zou je ‘niet mooi’ of ‘niet artistiek’ kunnen noemen. De foto is niet scherp, de gebruikte kleuren zijn niet erg esthetisch verantwoord, de afwerking van het hout slordig. Maakt het uit? Wat mij betreft niet.
Als zelfontdekking, zelfwaardering en persoonsvorming is wat je wilt bereiken, blijkt voorbereiding op inhoud en eindproduct niet nodig en mogelijk zelfs contraproductief. Focus op inhoud kan oprecht contact in de weg zitten. Met dat contact doel ik op elkaar zien maar ook op de mogelijkheid voor de leerling om zichzelf te kunnen blijven volgen. Wanneer docenten focussen op het eindpunt en bijbehorend cijfer, komt deze zelfmonitoring in gevaar. Een docent kan het goede voorbeeld geven door te coachen richting zelfonderzoek, bij zichzelf en de leerling. Zoals leidinggevenden dat voor docenten kunnen doen bij het geven en ontvangen van betrokken feedback.
Doel
Mijn doel als theaterdocent en coördinator kunst & cultuur is dat alle leerlingen in onze leergemeenschap zichzelf durven laten zien zoals ze zijn. Mijn hypothese is dat wanneer leerlingen regie krijgen over hun artistieke proces, en daardoor persoonlijke keuzes maken, hun persoonlijkheid terug te vinden is in het werk dat ze vervolgens exposeren, voordragen of vertonen. Dit kwetsbare en tegelijkertijd trotse tonen vergroot de sociale veiligheid en dus mogelijkheden tot ontwikkeling van persoonsvorming van alle leden van de leergemeenschap. Dit geldt expliciet ook voor docenten en leidinggevenden. Het doel is om project Kunst-Werk de komende jaren te implementeren in ons curriculum.
Ambitie
In 2020-2021 zal de aangescherpte versie van project Kunst-Werk op NSG Groenewoud uitgezet worden voor alle vmbo- t4 leerlingen. Project Kunst-Werk is vermoedelijk breed inzetbaar in alle vormen van leergemeenschappen. In 2021-2022 hoop ik een pilot te draaien op andere scholen/opleidingen.
Sta jij op deze pagina? En heb je een opmerking? Mail naar de redactie.