Heike Renée de Wit, gastblogger, juli/ 2020, ArtEZ Business Centre

De dood van een idee leidt tot nieuw leven

Wat ik lees en bekijk vormen de grootste inspiratie bronnen voor mijn werk, dit werkt samen als een web aan referenties die zich onderling koppelen en nieuwe verbindingen genereren. De verbindingen vind ik het interessants—hiermee probeer ik vraagstukken aan te gaan zoals: Hoe gaan we om met collectief trauma? Hoe erkennen en helen we van (ons eigen aandeel in de) onderdrukking (van anderen)? Welke constructies houden we onbewust in stand (zoals gender en ‘ras’) en hoe kunnen we die hiërarchieën herleiden en deconstrueren? Hoe kunnen principes over masculine en feminine ‘energie’ ons helpen anders naar gender te kijken? Hoe kan ik als ontwerper en mens bewustwordingsprocessen faciliteren in mijzelf en anderen? Deze laatste vraag wil ik nu met name aangaan, en voorleggen welke tools ik gebruik in momenten van overweldiging tijdens bewustwordingen.

In het jaar na mijn afstuderen is er veel gebeurt, en de vrijheid die ik in mijn afstudeer proces ervaarde is nu een ontwerp kwestie op zichzelf geworden voor de huidige afstudeerders. Grootschaliger hebben we te maken met veel schijnbaar conflictueuze gevoelens door de Covid-19 pandemie waar nieuwe gedragsnormen om een herwaardering van solidariteit vragen en vervolgens weer een nieuwe vorm krijgen in wereldwijde protesten tegen institutioneel racisme en politiegeweld. Momenteel voel ik positiviteit opbloeien voor de creativiteit, uithoudingsvermogens en veerkracht van mensen waar ik vorige week nog overweldigd werd door bezorgdheid. Berouw vloeit hier als een constante tussendoor.

Evenals de pandemie een bewustzijn van onze kwetsbaarheid/sterfelijkheid deed groeien, luidden de protesten (wederom) een golf van bewustwording van ongelijkheden in, en hoe we hier zelf medeplichtig aan zijn als we niet actief handelen naar verbetering. Verbetering bijvoorbeeld in de vormen van praten met onze naasten over discriminatie, het delen van ervaringen, en indien je zelf nooit onderdrukt werd te (blijven) luisteren, te (blijven) lezen, er te (blijven) zijn voor je omgeving en hen ondersteunen zowel sociaal als op politieke vlakken, samen vernieuwing te onderzoeken en deze uitten door naar (een nieuw gevormd) begrip te handelen. Met de voorgaande suggesties wil ik niet pretenderen dat ik hiermee alle vormen van verbetering opper, overigens.

Wat ik wel hoop te kunnen bewerkstelligen met mijn werk is het geven van handvatten aan complexiteiten, en op inzichtelijke wijze bepaalde realiteitsbeelden rondom gender, huidskleur, etniciteit en andere vormen van ongelijkgemaakte variatie uiteen te zetten door middel van concrete voorbeelden van de constructie van die ongelijkheden. Het is één ding om mij te horen zeggen dat ik vind dat mens en natuur aan elkaar gelijk staat, want bla bla bla daar gaat weer zo’n linkse eco millennial, maar hopelijk een ander voor mij om uit te leggen hoe het zo is gekomen dat we er van uitgaan dat we niet op gelijke voet staan. Als logica ons hier bracht door voorwaarts te redeneren, wil ik nog wel eens zien hoe het gaat als we achterwaarts weer terug redeneren.

Onderdelen medeplichtig aan redenaties tot ongelijkheid verwerkte ik in mijn afstudeerproject Paratext Publishing [1], waar ik fictie en academische teksten samenbracht om de negatieve narratieve representatie van gekoloniseerde mensen in Engelse literatuur te contextualiseren, en de onderliggende machtsverhoudingen die hier oorzaak en gevolg van waren bloot te leggen. Zoals het karakter Bertha, meegenomen uit het destijds gekoloniseerde Jamaica, in Charlotte Brontë’s Jane Eyre (1847), die zelfs in feministische analyses tot narratief element wordt gereduceerd in dienst van de hoofdpersonage Jane. Academicus Gayatri Spivak gaat in op deze en andere interpretaties van het Bertha’s personage, en welke zienswijzen deze onthullen in “Three Women’s Texts” [2] Schrijver Jean Rhys gaf Bertha eerder haar eigen verhaal in Wide Sargasso Sea (1966) en illustreert hoe er met hetzelfde gereedschap menselijkheid geschapen kan worden.

In sommige van de bundels schuilt hoop en waardering voor het terugnemen van de taal, het hier mee her-uitvinden van de zelf, zoals in de bundel waar Gloria Anzaldúa onderdrukte vrouwen de kracht van het beschrijven van hun ervaring inboezemt [3], waar Audre Lorde het voorbeeld geeft in Sister Outsider (1984) en Adrienne Rich hen bijspringt in een uiteenzetting van het belang van het erkennen van jouw gegeven (dis)positie[4]. In andere bundels traceren scholars manieren van kijken zoals ze ontstonden in de pen van de schrijver en overvloeiden naar de blik van de lezer, in acht nemende dat boeken uit het Engelse literaire canon ook als civilisatie technieken in haar kolonies werden toegepast.[5]

Mij verdiepen in mechanismen van ongelijkheid is een van mijn manieren om met de bewustwording van anderen hun pijn om te gaan en hiervoor open te blijven staan (en een schouder te kunnen bieden). Ik verwacht niet dat alleen een ongelijkgemaakte groep mij kan vertellen wat ik moet doen, dus ik zoek mede zelf de gronden van mijn vooroordelen uit en leer deze (h)erkennen zodat ik er bewust op kan reflecteren en mijn gedrag en uitspraken gevoelig zijn.

Een andere vorm die ik gebruik om bewustwording de nodige ruimte te geven is door middel van samenwerkingen. Ik werk graag samen in de organisatie van events, zoals film- of documentaire vertoningen en werk momenteel mee aan een platform voor vrouwelijke en gender non-conforming ontwerpers/kunstenaars. De twee waarmee ik samenwerk studeren nog aan ArtEZ en we delen een gevoel van urgentie over de vereniging tussen en tentoonstelling van meer werk van vrouwelijke en GNC studenten en peers. Samenwerken is een gegeven onderdeel van mijn werk, als ontwerper maak ik altijd iets voor, en dus met, anderen. Ik merk dat door mijn eigen interesses uit te dragen in mijn tijd op ArtEZ, mij ook heeft geholpen in aansluiting vinden met mensen waarmee ik goed samen werk en gedeelde missies of idealen mee heb. Mijn advies voor huidige studenten zou ook zijn om tijdens de studie veel samen te werken en betrokken te zijn. Ontwikkel ruimte voor jezelf en anderen om dingen te organiseren met elkaar—zo vind je je sterke kanten en creëer je (met) je omgeving samen.

In samenwerkingen kom je soms voor confronterende gewaarwordingen te staan, zoals bij de praktijk opdracht die ik samen met Niels Otterman voor Museum Bronbeek uitvoerde. We discusseerden over wat het voor hen inhoudt het museum te dekoloniseren, en namen hun terrein en representatie door middel van de monumenten onder de loep. Hier vonden we een overrepresentatie van de Nederlandse militaire slachtoffers en de gevallene ten tijde van de Japanse bezetting (~5 jaar) van huidig genoemd Indonesië. Hiermee ontwijkt Bronbeek de erkenning van slachtoffers onder de inheemse bevolking en hun verdedigers, die aan de Nederlandse bezetting (~500 jaar) kleven te erkennen en proportioneel te herdenken.
Op het terrein troffen we een bust van gouveneur generaal J. B. van Heutsz aan—degene wiens standbeeld in 1967 in Amsterdam zowaar tot explosie is gebracht[6]. Wij hebben gepoogd dit beeld van de nodige context te voorzien zowel door tekst als een fysieke interventie, zodat het zich met een meer uitgesproken educatieve en herziene symbolische functie op het terrein bevindt[7].

Het bordje leest:
Graven / Gravedigging, Heike de Wit, 2019.
De twee beplantte graven zijn geplaatst ter contextualisering van het monument voor voormalig generaal-majoor en militair Gouveneur van Atjeh, Johannes B. Van Heutsz. ^(1898-1904)
Hier aan zijn voeten ziet u een gebaar naar de ~98.000 slachtoffers die vielen onder de inheemse bevolking van Atjeh, waaronder ook vele vrouwen, kinderen en weerlozen, ten tijde van van Heutsz zijn dienst voor de Nederlandse staat in voering van de Atjeh-oorlog. ^(1873-1942)

These two graves/flowerbeds are placed to contextualise the deeds during the service of Johannes B. Van Heutsz as general-major and military govenor of Atjeh. ^(1898-1904) At van Heutsz’s feet lays a gesture to the ~98.000 deaths of the indiginous population of Atjeh, of which many women, children and otherwise defenseless people during van Heutsz’s service to the Dutch state in execution of the Atjeh war.^(1873-1942)

We plaatsten bloemen in de graven in de kleuren van de Atjehse vlag omdat rouw het leven en de dood bijeenbrengt, en in de hoop pijn te verzachten door deze de ruimte te geven te bloeien; zich te hergenereren. Het project bevatte ook een map van het terrein met verschillende loop routes die ieder een ander narratief representeren door de volgorde waarin je de gegeven en ontbrekende herdenkingen, door de monumenten en onze interventies tegenkomt.

In mijn onderzoek probeer ik vaak manieren voor mijzelf te vinden om verwondering en nieuwsgierigheid met zelf-inzicht en verantwoording te verenigen, om zo met beide benen op de grond te blijven terwijl ik me open stel voor verschillende manieren van beschouwing. Er valt nog genoeg te leren en zal ik nooit op een punt belanden waar dat niet zo is. Als samenvatting van het afgelopen jaar kan ik zeggen dat ik me blij, verward, vermoeid, tevreden, onzeker, afgevlakt en dankbaar heb gevoeld—niet in die volgorde, overigens. Ik ben hopelijk onderweg naar een plek waar mijn idealen zich reflecteren in mijn werk en leven en kijk uit naar het aankomende schooljaar waarin ik een master Genderstudies ga volgen. Hier wil ik mij verder verdiepen in de deconstructie van sociale conditionering als aanleiding voor discriminatie en hoe een authentieke herconstructie / eigen herconditionering eruit zou zien. Ik wil onderzoeken hoe herwaardering van mens en natuur als een geheel op een persoonlijk en collectieve manier kan plaatsvinden.
In de toekomst hoop ik les te geven of een adviesrol te spelen in kunsteducatie in relatie tot gender- en postkoloniale studies. Ook ga ik graag door met aan collectieve platformen en ruimtes te werken voor o.a. schriftelijke en beeldende vormen van ontwikkelende gewaarwordingen. Ik wil mezelf op waarde leren schatten, maar me nooit boven anderen stellen. Ik zal altijd blijven leren en me door anderen terecht laten stellen. Tot slot, wil ik mezelf en mijn omgeving met evenveel verwondering kunnen observeren, en conclusies erover blijven uitstellen.

Voor meer informatie of contact kunt u mijn werk zien op http://heikedewit.nl en mij benaderen via heikereneedewit@gmail.com.

[1] Paratext Publishing Graduation research project BA Graphic Design, ArtEZ Arnhem, 2019.
Series of 11 book sets of 2-4 books; Mobile application(ding!) as free online repository of academic theory used in my research; Bookclub and accompanying reader with selected texts (PoD); hand-outs of two related (academic) papers/texts (PoD); Event space; Lecture room; Reading space.

[2] Gayatri Spivak, “Three Women’s Texts,” Critical Inquiry (Autumn, 1985).

[3] Gloria Anzaldúa, “Speaking in Tongues: A Letter to Third World Women Writers,” 1980.

[4] Adrienne Rich, “Notes Towards a Politics of Location,” in Blood, Bread and Poetry: Selected Prose 1979-1985, 1984.

[5] Online te bekijken en lezen op http://paratext.glideapp.io

[6] Buiten Beeld in Beeld https://www.buitenbeeldinbeeld.nl/Amsterdam_Z/Van_Heutsz.htm (bezocht 18 juni, 2020)

[7] Voor meer informatie over van Heutsz en de Atjeh oorlog lees bijvoorbeeld Anton Stolwijk, “Honderd jaar na de Atjeh-oorlog ‘We are sorry,’” in de Groene Amsterdammer nr. 22, 27 mei 2015 https://www.groene.nl/artikel/we-are-sorry (bezocht 18 juni, 2020)