De praktijk van theorie: Peter Sonderen en het lectoraat Theorie in de Kunsten

De impact van het lectoraat en van Sonderens werk is blijvend. Projecten, programma’s en publicaties worden opgenomen in de nieuwe onderzoeksstructuur van ArtEZ en beschikbaar gemaakt via onder andere de centrale onderzoeksrepository. Daarmee blijven zijn inzichten beschikbaar voor studenten, docenten, onderzoekers en makers binnen en buiten ArtEZ.

Theory works like oxygen in artistic practice: it animates life, but it can also cause corrosion." – Peter Sonderen

Theorie als werkplaats

Theorie werd binnen het lectoraat niet gezien als abstract kader, maar als een actieve, onderzoekende praktijk. Dit kreeg vorm in Honours Lab, ThINK en seminarreeksen als In de Maak, Sondages en Time Matters. Theorie fungeerde hier als materiaal: tastbaar, kritisch en in ontwikkeling.

Peter Sonderen benadrukt dat deze benadering theorie zichtbaar en voelbaar maakte binnen de kunstopleidingen. “Niet de close reading stond centraal, maar wat een tekst in werking zet.” In onderzoeksprojecten als Unpacking Performativity werd het lezen zelf een performatieve praktijk. De Werkplaats Theorie groeide uit tot een plek waar met ideeën en concepten werd gewerkt zoals je dat in een hout- of metaalwerkplaats doet. In samenwerking met onder andere ArtEZ Bibliotheek, APRIA en ArtEZ Press werden ook docenten actief betrokken. Theorie werd zo niet alleen gedeeld, maar ingebed in de dagelijkse praktijk van lesgeven en maken.

Nieuwe perspectieven op ecologie en tijd

In latere jaren verschoof de aandacht van het lectoraat naar thema’s als ecologie, tijd en materialiteit. Projecten als Non Urban Garden en Polyphonic Landscapes verkenden hoe artistiek onderzoek kan bijdragen aan urgente maatschappelijke en ecologische vraagstukken. Theorie speelde daarbij de rol om te blijven verwonderen, om te blijven verkennen, om te blijven onderzoeken en om te blijven verbinden.

Volgens Sonderen weerspiegelde dit soort artistiek onderzoek een groeiende urgentie bij kunstenaars om onze verhouding tot de wereld opnieuw te bevragen. “Er is veel aandacht voor het niet-menselijke en meer-dan-menselijke.” In het Honours Lab, in onderzoeksprojecten én in het PREDOC-traject werd gewerkt met thema’s die resoneerden met die van new materialism en environmental humanities. Theorie werd hier benaderd als partner in het denken over de rol van kunst in een veranderende wereld.

De toekomst van theorie

De denklijnen van het lectoraat lopen door in nieuwe vormen, zoals de Professional Doctorate, waar Sonderen nauw bij betrokken was. Ook na zijn pensioen blijft hij nog actief als voorzitter van de Commissie Wetenschappelijke Integriteit van de kunsthogescholen. Wat blijft, is de visie dat theorie een noodzakelijke rol speelt in het vormen van kunstpraktijken van de toekomst.

Voor Sonderen is het essentieel dat theorie en praktijk met elkaar blijven meebewegen. “Ze zijn van elkaar te onderscheiden, maar niet te scheiden.” Hij pleit voor blijvende aandacht voor hun wisselwerking: als partners die samen het spel mogelijk maken, de regels beïnvloeden en ruimte creëren voor onderzoek en verbeelding. Dat vraagt om gedeelde verantwoordelijkheid binnen het onderwijs – en om het besef dat theorie op zichzelf óók een praktijk is.

Publicatie: Out of Theory

Het lectoraat sluit af met het boek Out of Theory: Relational Ecologies of Theory and Practice in the Arts, verschenen bij ArtEZ Press. Deze rijk geïllustreerde en deels audiogebaseerde publicatie brengt bijdragen van kunstenaars, onderzoekers en docenten samen die met het lectoraat verbonden waren. Met thema’s als Water’s Memory, Talking to AI en Generosity by Fiction laat het boek zien hoe theorie en praktijk zich wederzijds beïnvloeden en versterken.

Out of Theory markeert het einde van een lectoraat, maar vooral ook het begin van een volgende fase: waarin theorie in de kunsten blijft bewegen, verdiepen en uitdagen.