Kunst en Art-Based Learning kan mensen in palliatieve zorg helpen met zingevingsvragen

Leven met een diagnose van ongeneeslijke kanker: hoe kun je in een ogenschijnlijke uitzichtloze situatie, alsnog een zinvol leven leiden? Mensen die de diagnose van gevorderde kanker krijgen, krijgen vaak te maken met zogeheten ‘contingente ervaringen,’ ofwel: het besef dat dingen in het leven anders lopen dan gepland. Vaak komen er vragen op als: Waarom ik, en waarom nu? En, wat gebeurt er allemaal na de dood? “En juist het omgaan met deze levensvragen, vraagt om creatieve benaderingen. En Art-Based Learning kan zo’n creatieve benadering stimuleren of aanwakkeren” aldus Russel. Samen met onderzoekers van het Amsterdams UMC, Universiteit Twente, ArtEZ University of the Arts en de Radboud Universiteit onderzocht Russel of – en op welke manier - de kunsteducatieve methode Art-Based Learning (ABL) mensen in de palliatieve zorg kan ondersteunen in zingevingsprocessen. 

Niet leren over, maar van kunst

Art-Based Learning - afgekort ABL-  is een educatieve methode bedoeld om het creatieve denken te stimuleren, waarbij de dialoog tussen de toeschouwer en het kunstwerk centraal staat. Je leert dus niet zozeer leert over, maar van kunst. Voor haar onderzoek heeft Russel specifiek gekeken naar ABL zoals geformuleerd door Jeroen Lutters (lectoraat Art Education as Critical Tactics). Russel heeft samen met Lutters en curatoren van het Amsterdams UMC een tentoonstelling gecureerd rond het thema “licht”. De mensen die deelnamen aan het onderzoek waren personen met ongeneeslijke kanker. Onder de deelnemers waren mensen met veel ervaring met kijken naar kunst, en mensen die eigenlijk nooit bezig zijn met kunst. 

Art-Based Learning en zingeving

Famke Sinninghe Damsté, trainer en expert op het gebied van ABL, heeft de deelnemers volgens de ABL-methode van Jeroen Lutters door de tentoonstelling geleid. Deze specfieke ABL-methode bestaat uit een aantal stappen, legt Russel uit. “De deelnemers kregen vóór de tentoonstelling een schriftje. Achterin dat schriftje schreven ze een vraag op die op dat moment, op die dag, relevant en urgent voor hen is. Er is daar geen sturing in vanuit ons, elke vraag is goed. Vervolgens kozen de deelnemers een kunstwerk uit die hen het meest aansprak.” De deelnemers beschreven vervolgens dit kunstwerk, op een zo neutrale en formele manier mogelijk. Wat zien de deelnemers, welke kleuren worden er gebruikt? “Het idee achter deze stap is dat de deelnemers zo echt het kunstwerk leren kennen: het kleurgebruik, de textuur. Na deze formele beschrijving, vragen we ze in het kunstwerk te stappen. In dit stadium is het ook de bedoeling dat de deelnemers het kunstwerk niet meer zien, dus bijvoorbeeld hun rug naar het kunstwerk keren, en echt hun creatieve denken en fantasie de vrije loop laten. Hoe voelt de ruimte van het kunstwerk, hoe ruikt het daar, wat roept het op, welke verhalen ontvouwen zich?” vertelt Russel.

“Na deze laatste stap, dus als ze weer ‘uit het kunstwerk zijn gestapt,’ kijken we of er een verband is met de vraag die ze in het begin hebben gesteld. We vroegen de deelnemers of ze die vraag met ons willen delen, en ook in hoeverre hun ervaring in het kunstwerk een verband hield met de vraag die ze hebben gesteld,” legt Russel uit.

Dit onderzoek laat zien dat ABL hiervoor een positieve en nuttige methode lijkt te zijn, en deze eerste opbrengst vormt de basis voor vervolgonderzoek

Eerste conclusies

Alle deelnemers gaven aan dat ze tijdens het kijken naar de kunstwerken een verband legde met hun vraag. Maar dat niet alleen: ook geven alle deelnemers aan dat ze tot nieuwe inzichten zijn gekomen in relatie tot hun vraag, “En dat was een belangrijke vraag die we met dit onderzoek wilden beantwoorden: kan ABL van betekenis zijn voor deze mensen in de palliatieve fase – en kan het hun helpen met een volgende stap zetten in betekenisgeving in hun leven? Dit onderzoek laat zien dat ABL hiervoor een positieve en nuttige methode lijkt te zijn, en deze eerste opbrengst vormt de basis voor vervolgonderzoek” aldus Russel.

Volgende stappen en vervolgonderzoek

En dat vervolgonderzoek is inmiddels in volle gang. Russel’s onderzoek en de publicatie staat namelijk aan de wieg van een groter vervolgonderzoek waar de betrokken onderzoekers, onder leiding van Lutters, een RAAK-PRO subsidie voor hebben ontvangen: Art-Based Learning in Palliative Care. In dit vierjarige RAAK-PRO onderzoek was Russel aangesteld als één van de twee PhD-onderzoekers. Russel is inmiddels niet meer betrokken bij het RAAK-PRO onderzoek. Marike Geurts heeft de onderzoekstaken van Russel inmiddels overgenomen. Shailoh Philips doet binnen dit RAAK-PRO onderzoek naar het cureren van een ABL-tentoonstelling voor deze doelgroep. In het RAAK PRO consortium werken dan ook musea én patiëntenverenigingen mee, om er zo voor te zorgen dat patiënten een actieve rol spelen in het mede-cureren van een ABL-tentoonstelling. Fabiola Camuti, onderzoeker en docent aangesloten bij het lectoraat Art Education as Critical Tactics, is betrokken bij het RAAK-PRO onderzoek als onderzoekonderzoekscoördinator. Zij zorgt ervoor dat de verschillende partners – musea, ziekenhuizen, kunstacademies, universiteiten – goed samen kunnen werken én hun krachten kunnen bundelen.

Lees de volledige publicatie

Je kunt de publicatie van Russel en haar collega’s lezen via Sagepub (open access)

Lees de publicatie hier 

Alle betrokken onderzoekers en auteurs: Silvia Russel (Amsterdam UMC ) Gerben Westerhof (Universiteit Twente), Michael Scherer-Rath (Radboud Universiteit), Fabiola Camuti (ArtEZ University of the Arts), Sabrina Kamstra (Amsterdam UMC), Zarah M Bood (Amsterdam UMC), Niels van Poecke (Amsterdam UMC), Jeroen Lutters (ArtEZ University of the Arts), and Hanneke WM van Laarhoven (Amsterdam UMC)

Benieuwd wat ArtEZ nog meer doet op het gebied van Art-Based Learning?

Bekijk dan ook eens de andere onderzoeksprojecten van het lectoraat Art Education as Critical Tactics

Bezoek de website van het RAAK-PRO consortium 'Art-Based Learning in Palliative Care

Leer meer over het lectoraat Art Education as Critical Tactics