Chantal Buisman

Herstel de verbinding tussen lichaam en geest, gedragen door de kliffen van Praia da Ursa

In onze huidige samenleving, waarin stress, burn-out en andere vormen van mentale en fysieke uitputting steeds vaker voorkomen, groeit de behoefte aan plekken die herstel en rust ondersteunen. De natuurlijke omgeving blijkt hierin een essentiële rol te spelen. De interactie tussen mens en landschap kan het herstelproces op diepgaande wijze beïnvloeden, zowel lichamelijk als geestelijk. Binnen deze context is het concept van een hersteloord aan de westkust van Portugal ontwikkeld, ter plaatse van Praia da Ursa: een ongerept, krachtig en zintuiglijk landschap.

Het hersteloord is zorgvuldig gesitueerd in de ruige, natuurlijke omgeving van Praia da Ursa. De locatie is gekozen vanwege het milde klimaat, de wandelroutes, de overweldigende natuur en de nabijheid van stad en dorp. Dit creëert een balans tussen rust, herstel en prikkeling. 

Filosofie en ontwerpuitgangspunten

Het ontwerp berust op onderzoek naar vergelijkbare herstelplekken en richt zich op persoonlijke aandacht, rust, lichamelijke bewustwording en verbondenheid met de natuur. Verspreide gebouwen in het landschap stimuleren beweging en dragen bij aan herstel. Er is een duidelijke scheiding tussen private en gezamenlijke ruimtes, waarbij alle elementen, van kamerligging tot looproutes, zijn afgestemd op psychologisch welzijn.

De keuzes zijn gemaakt op basis van een gevoelsmatige en psychologische lezing van de plek. Wat roept een bepaalde zone op? Wat vraagt deze plek? Wat biedt ze aan? De atmosfeer van een plek kan een psychische gesteldheid versterken, ondersteunen of verzachten.

Het ontwerp

Het ontwerp gaat niet over gebouwen neerzetten, maar over het vormgeven van een ervaring. Ik wilde een plek maken waar je mag zijn, en waar ruimte en natuur actief meewerken aan herstel. Daarbij draait alles om de zintuigen: Wat hoor je? Wat zie je? Wat ruik je? Wat voel je op je huid of onder je voeten? Want pas als je je lichaam weer echt voelt, kun je ook geestelijk tot rust komen. Het ontwerp richt zich op vertragen, verstillen en aarden.

individueel rustbad, verstilling door water 
deze ruimte bevindt zich in de klif aan de oceaan

Het programma

Het programma is opgebouwd uit drie fasen van herstel: zoeken, vinden en verbinden. In de eerste fase gaat het om verbinding zoeken met jezelf, weer leren voelen en ontspannen. In de tweede fase gaat het om de verbinding vinden met jezelf, blijven voelen en de afwisseling tussen ontspannen en inspannen. In de derde, tevens de laatste fase gaat het om in verbinding zijn met jezelf, anderen en de natuur.

Drie zones

Het hersteloord is opgebouwd uit drie zones in het landschap: op de klif, in de vallei en in de klif aan de oceaan. Deze zones zijn niet willekeurig gekozen, maar zijn ontstaan uit een nauwkeurige afstemming tussen het programma, de functies en de plek. Door het landschap te analyseren op licht, wind, uitzicht, schaal, stilte en atmosfeer, zijn functies geplaatst waar ze het meest tot hun recht komen, en waar ze het herstelproces op natuurlijke wijze ondersteunen.

de inpassing van de gebouwen in de verschillende zones van het landschap: op de klif, in de vallei en in de klif aan de oceaan

Door het programma op deze manier te projecteren op de plek, en andersom: door de plek het programma te laten sturen, ontstaat een ontwerp waarin landschap en gebouw niet los van elkaar bestaan, maar in elkaar grijpen en elkaar versterken. De plek draagt het ontwerp.

Op de klif

Het hoofdgebouw bevindt zich op de klif en is de plek van ontmoeting en verbinding. Op de klif is er overzicht, oriëntatie en uitzicht. Hier vind je het restaurant, de bibliotheek en de activiteitenruimte.

Doorsnede in landschap

Eén van de eerste schetsen van het hoofdgebouw, geeft het principe weer, de ideevorming, het hoofdgebouw bevindt zich bovenop de klif, middenin het groen, uitzicht over het groen, bescherming tegen de zon

Het hoofdgebouw is 20 bij 20 meter. Het is een strak betonnen gebouw met zuivere gaten als openingen. De openingen zijn gericht op een bepaald deel van de omgeving. De uitgekomen kalksteen uit de rotsen is als grondstof gebruikt voor het beton. Het beton is in lagen gegoten, waardoor er een natuurlijke en onregelmatige horizontale belijning aanwezig is. Te vergelijken met de eeuwenoude bouwmethode rammed earth. Hierdoor gaat het gebouw een materiële verbinding aan met de natuur en geeft het een duidelijk gevoel van de plaats aan.

In de vallei

Hier liggen de slaapvertrekken, deels verzonken in het landschap. De kamers zijn verdeeld over drie zones, afgestemd op de herstelbehoefte. Minimalistisch en gericht op introspectie, met veel aandacht voor privacy, licht en uitzicht.

Het cluster dat uit 4 kamers bestaat, is een uitgehakte ruimte met daarin een nieuwe ingevulde ruimte bestaande uit beton. Maar de rotswand is in tact gelaten, om zo het optimale gevoel van de plek en de geborgenheid ervan te ervaren. Het contrast tussen grillige en ruwe rots en de strakke monolitische kamers, geven het gevoel dat je je in een overgangszone bevindt. Een tussenruimte. Een ruimte die niet binnen en niet buiten is.

De geborgenheid van de vallei is voelbaar in de gang naar de kamers. Deze ruimte voelt aards en heeft een bepaalde mate van tactiliteit. De kamers volgen de lijn van de vallei waardoor ze geschakeld ten opzichte van elkaar liggen. Daarnaast is er een contraruimte aanwezig tussen de kamers, waardoor het licht binnen kan komen. Een natuurlijke route vormt de begeleiding naar naar de kamer via de rotswand, de lichtinval en de monolitisch geplaatste volumes.

Vanuit de kamer is er een gekaderd uitzicht op het groen in de vallei. Er zijn weinig prikkels. De focus van de kamers ligt op de rust, het schrijven en reflecteren en jezelf terugtrekken.

In de klif aan de oceaan

Deze plek, geïntegreerd in de rotsen en dicht bij het water, is de meest intieme en krachtige zone. Hier voel je de kracht van het landschap, de oceaan, het gesteente en het tijdsverloop. Het gaat hier om een diepe persoonlijke ervaring en transformatie. Diep in deze rotsen liggen de baden, onderverdeeld in drie niveaus, passend bij de drie herstelstadia.

De vraag die hier centraal staat is: Waar sta je in het proces en wat kan je aan?

Hoe dieper je daalt in de lagen van de aarde, des te dieper je daalt in de lagen van jezelf.

doorsnede
massa, ruimte en water
van links naar rechts: oceaanbad, gezamenlijke bad, massageruimtes, individuele baden,
spreekruimte, hoofdgebouw

plattegrond
massa, ruimte en water
van links naar rechts, van boven naar beneden: oceaanbad, gezamenlijke bad, massageruimtes,
individuele baden, yogaruimte, (spreekruimte is niet zichtaar op de plattegrond, omdat deze
boven de individuele baden en naast de yogaruimte ligt), hoofdgebouw

Fase 1: contact zoeken met je lichaam

Het eerste deel van het programma vormt de eerst laag in het proces en bevindt zich helemaal bovenin de klif. Hier liggen de spreekruimtes, stilteruimte en yogaruimte. Bij deze ruimtes en functies ligt de focus van de zintuigen.

In dit geval het uitzicht en de continue ruis van de zee (vanwege de hoogte in de klif), een zachte prikkeling van de zintuigen en zo min mogelijk afleiding anders dan het focuspunt. Je voelt je in deze ruimtes als persoon beschermd. Niemand ziet je en vanuit de ruimte kijk je uit op de zee.

In deze fase zoeken we op een zachte en rustige manier weer de verbinding met ons lichaam op.

Fase 2: naar binnen keren

Dit is de tweede laag en bevindt zich middenin de klif. Hier liggen de individuele baden en de massageruimtes. Het doel in deze fase is contact maken met je lichaam, weer leren voelen. In deze fase gaat het om gevoel, de lichtval, de atmosfeer en zachte en geleidelijke overgangen. Je lichaam staat centraal.

Vanaf de kleedruimte kan de hele route met bloten voeten gelopen worden. Zowel de massageruimtes als de individuele baden zijn zo ontworpen dat er een deel uitzicht heeft over de oceaan en een deel dieper terug ligt in de klif. Dit is weer gekoppeld aan de functies van het programma en wat een plek nodig heeft: uitzicht en rust of geborgenheid en reflectie.

overgangsruimte

Fase 3: naar buiten keren

Dit is de laatste fase, tevens de zwaarste. Deze fase gaat om het naar buiten keren, fysiek en mentaal. Hier ligt het gezamenlijke bad en het oceaanbad.

schets gezamenlijke bad

schets, doorsnede en detail gezamenlijke bad

De architectuur treedt in deze fase ook letterlijk naar buiten, gebouwen zijn zichtbaar, maar als persoon in het gebouw ben je ook zichtbaar. In deze fase worden je zintuigen optimaal geprikkeld, pas als je lichaam en geest weer in balans geraken, kan je deze fase aan. Er zijn namelijk harde klanken aanwezig en een intense prikkeling van de zintuigen.

overgang van het gezamenlijke bad naar het oceaanbad

Het oceaanbad is het laatste onderdeel van de route. Het is de meest pure en rauwe plek van het hersteloord en staat in directe verbinding met de natuur.

Het oceaanbad beweegt mee met de getijden van de oceaan, wat soms betekent dat het bad niet toegankelijk is. Een subtiele psychologische verwijzing naar het dagelijkse leven, waarin we ook niet overal invloed op hebben. De onvoorspelbaarheid van de natuur, het leven.

Natuurlijke en materiële verbondenheid

De geologie van de locatie, kalksteen, zand, zeewater en lokale vegetatie zoals eiken, vormt de basis voor het materiaalgebruik in het ontwerp. Deze elementen worden niet alleen visueel maar ook fysiek geïntegreerd, zodat een sterke verbinding met de plek ontstaat.

Tijdens het ontwerpproces is voortdurend teruggegrepen op de voelbare eigenschappen van het landschap: beschutting versus openheid, geluid versus stilte, hoogte versus diepte. Deze contrasten zijn gekoppeld aan de behoeften van de gebruiker en aan het idee dat niet alles tegelijk opgelost kan worden, maar dat alles wel met elkaar verbonden is.

Het ontwerp van het hersteloord is holistisch, met aandacht voor de relatie tussen lichaam, geest en omgeving. Elk onderdeel, van materiaalkeuze tot ruimtelijke sequentie, draagt bij aan het herstelproces. Beweging, ritme, reflectie en zintuiglijke ervaring vormen samen een gelaagde reis naar innerlijk evenwicht en verbinding met de wereld.