Laura Nieuwenhuis

Essay

Aandacht voor de complexe beleving van creativiteit - een onderzoek binnen een creatieve mbo-vakschool 
 
Mijn eigen creatief proces is de katalysator geweest voor dit onderzoek. Als beeldend kunstenaar werk ik langzaam. Mijn creatief proces vertaalt zich in tijd, ritme en vorm als onvoorspelbare tempowisselingen, van heel traag tot heel snel, met tussenpozen en veel stilstand. Ik ga heen en weer en weer terug, ik draai rond, ga op en neer en begin weer opnieuw. Wat ik in deze omschrijving over het hoofd heb gezien, of (on)bewust heb genegeerd, is de strijd die bij (mijn) creativiteit komt kijken.  

Als kunstenaar-docent op een creatieve vakschool zie ik studenten werken met enthousiasme, maar ik zie ook studenten afknappen, afhaken en werken met tegenzin. Soms een beetje, soms veel. Daarnaast lijken andere studenten té comfortabel te blijven. Het enthousiasme heb ik vaak plaats zien maken voor afkeer en weerstand.  

Ik heb het idee dat  docenten te vaak denken dat dit betekent dat een student niet (meer) wil. Daarbij vraag ik me af  of er te makkelijk wordt gedacht over creativiteit. Zelfs in het creatieve onderwijs. In hoeverre zijn we ons echt bewust van wat creativiteit en de ontwikkeling hiervan vraagt?  

Mijn afstuderen is  een onderzoek naar de complexe beleving van creativiteit, gericht op de moeilijke(re) momenten tijdens het creatief proces. Studenten komen onderweg twijfel, angst, onzekerheid en weerstand tegen. Is het dan niet belangrijk om hier meer aandacht te besteden zodat studenten leren doorzetten en gemotiveerd blijven, ook als iets moeilijk voelt of als moeilijk wordt ervaren?  
 
De vraag is dan ook:  
Hoe kan binnen het creatieve mbo-onderwijs het bewustzijn van de complexe beleving van creativiteit vergroot worden? 

Artistiek onderzoek 

Ontmoetingen  

De onderzoeksvraag is naast een literatuurstudie en gesprekken met studenten ook  onderzocht via  ontmoetingen in de vorm van een briefwisseling. Zestien ontmoetingen met tien verschillende personen, allemaal werkzaam in de creatieve sector en/of het creatieve onderwijs. In de brieven komen thema's ter sprake als chaos, structuur, plannen, tijd, focus, concentratie, verwachtingen, taal, angst en kwetsbaarheid en het vermogen en onvermogen hiermee om te gaan. 
 
 

Uitkomst is proces 

Naast het verwoorden van mijn creatief proces ben ik dit ook gaan verbeelden.  Aan het begin van de studie ben ik begonnen met het vertalen van fotografie naar (heel veel) papieren prints om deze vervolgens te verwerken op een collage-achtige wijze, vaak laag over laag. Door zoveel mogelijk zonder oordeel te werken heb ik geprobeerd mijn eigen zelfkritiek op wat ik bedenk en maak te omzeilen.  

Visie  

De creatieve mens kent vele tegenstrijdigheden, in zichzelf en in het creatieve proces. Bij de ontwikkeling van creativiteit wordt een serieus (leer)proces doorlopen, met vallen en opstaan, en vaak het gevoel niet goed genoeg te zijn. Zeker de creativiteit benodigd voor de creatieve industrie vraagt om het bewandelen van onder andere een eigen pad, verder te denken dan een ander, door te gaan en te blijven zoeken, experimenteren, geloven in jezelf, geloven in je ideeën, en het vraagt om opofferingen. Hoe het creatief proces is doorlopen is meestal niet zichtbaar voor de buitenwereld. Daar is alleen de uitwerking, het product, te zien. Ook in het onderwijs zijn de moeilijkheden met bijbehorende emoties vaak niet zichtbaar of wordt er weinig aandacht aan besteed.  

Het begeleiden van creativiteit vraagt om docenten die inzicht hebben in de parameters van het creatief proces omdat ze dit zelf ook regelmatig doorlopen en/of doorstaan, en zo de worsteling en vertwijfeling (her)kennen. Als collega's praten we vaak over studenten maar weinig over onszelf, over ons eigen creatief proces, over wat we zelf maken en ervaren. Het zou mooi zijn als dit gaat gebeuren, en om dan de verkregen inzichten in te zetten in het onderwijs, om (nog) gerichter en persoonlijker te kunnen begeleiden, niet op wat een student wil worden maar hoe de student de uitdaging van het creatief proces aangaat, met alle vrijheden én beperkingen. Dat deze laatste niet de kop in worden gedrukt maar geleerd wordt om deze te hanteren en in te zetten.  

En juist wij, kunstenaar-docenten, kunnen studenten hierbij helpen en begeleiden, in hun eigen creatieve proces en in hun eigen creatieve zijn. Wij hebben kennis, ervaring én invloed. Wij moeten zorgen voor een omgeving waarin de student, maar ook de docent, zichzelf kan en mag zijn, zich hierdoor gemotiveerd voelt om aan de slag te gaan, niet bang is om te leren, dus ook niet om ‘fouten’ te maken en al helemaal niet bang is om zich creatief en dus ook emotioneel te uiten.  
Creativiteit vraagt om het constant verleggen van grenzen, want het gaat om iets nieuws. Ook leren vraagt om het constant verleggen van grenzen. Waar de grenzen liggen is voor iedereen verschillend. Het is dan ook noodzakelijk dat een docent weet in te schatten wat haalbaar is voor elke student. 

Doel

Het blijkt dat we de onzekerheid, de frustratie, en alles wat erom heen hangt, hoe ongemakkelijk ook, nodig hebben om te komen tot nieuwe oplossingen, het vinden van nieuwe problemen, om voorbij onszelf te gaan en los te komen van het bestaande. 

Met openheid over, bewustzijn van en erkenning voor de complexe beleving die bij creativiteit lijkt te horen kunnen we studenten helpen zichzelf te leren helpen en te laten inzien dat de tegenstrijdigheden en de strijd erbij horen, in de hoop dat de problemen die zij ervaren minder als een probleem worden gezien.  
 

Deze pagina is voor het laatst gewijzigd op 30 september 2020

Sta jij op deze pagina? En heb je een opmerking? Mail naar de redactie.