Pieta van Twist
Docent Beeldende Kunst en Vormgeving deeltijd
Bachelor
Vrouw is een van de duizend dingen die we kunnen worden
Wij waren niet de moeders die rokend in de keuken op de vaders
wachtten en nog minder de oma’s, mollig van draadjesvlees en
opgekropte lust. Wij waren schoongespoeld van sprookjes en de
geschiedenis van schorten, wij waren de toekomst, voltooid, vrij als
mannen,
met blinde navels vooruit naar het leven. Vrouw was één van duizend
dingen die wij konden worden.
nu blijkt dat er twee vormen zijn van tijd. De een royaal en onverschillig,
de ander dwingend, een venijnig ritme binnenin dat stal en melk
dicteert,
vrij zijn wij tot aan de binnenwand van onze moeders broedend in hun
moeders die in hun moeders broeden die enzovoorts broeden. In elke
dochter een moeder en andersom, bont geschilderd en gevuld met niks
dan steeds een sprakeloze vrouw.
De biologische belofte
‘Wij waren de toekomst’ valt er aan het begin van dit gedicht te lezen en, bijna in één adem, aan het einde: ‘wij zijn een sprakeloze vrouw’. Wat is dat met die vergankelijkheid van de vrouw? Verliest een vrouw haar waarde als ze haar biologische belofte heeft vervuld? Lichamelijk lijkt het daar wel op: na haar vruchtbare jaren vertelt het lijf haar op niet mis te verstane wijze dat ze niet meer meedoet. Het voortplantingssysteem functioneert niet meer, alles aan het lichaam wordt slapper en minder aantrekkelijk, want hé, the job is done! Na je 45e word je zo goed als onzichtbaar. Mannen kunnen daarentegen tot ik-weet-niet-hoelang kinderen verwekken en ook het uiterlijke verval lijkt later in te zetten.
Maar zijn we niet meer dan ons lichaam? In de tijd dat mijn kinderen klein waren verbaasden mensen zich erover dat ik ook nog (!) werkte. Wie verbaast zich daar ooit over bij een vader? En hoe zit dat in de kunst? Nog niet ze lang geleden verscheen er in Trouw een artikel over de ‘moederkunstenaar’. Joke de Wolf opent het essay met de volgende constatering:
“Moederschap en kunstenaarschap gaan niet vanzelfsprekend samen, en de kunstwereld is er slecht op ingericht. Kunst óver het moederschap is dan ook bepaald niet alomtegenwoordig in de kunstgeschiedenis. (Mannelijke) kunstenaars maakten weliswaar weleens een portret van hun moeder, maar de meest aanbeden en afgebeelde moeder, Maria, geniet haar faam vooral vanwege de status van haar zoon.”
Moeder- en kunstenaarschap
Schrijfster Anna Enquist problematiseerde het moeder- en kunstenaarschap in haar roman Sloop, die in december 2021 verscheen. In een interview met Trouw zegt zij hierover:
De drang kunstenaar te zijn en de wil moeder te worden lijken ook vaak te botsen in haar. Alsof kunst en moederschap elkaar uitsluiten. “Dat is de vraag die telkens terugkomt in de roman: kun je componist, scheppend kunstenaar zijn én moeder? Daarover heeft ze een gesprek met haar schoonzus. Die was ook kunstenaar; ze schilderde. Maar toen ze kinderen kreeg, hield ze ermee op. Als moeder ben je zo gepreoccupeerd met je kleine kinderen dat je mentaal geen ruimte meer overhoudt om echt iets met je invallen te doen, vertelt ze Alice. En ja, dat is misschien ook echt wel gewoon zo.”
Maatschappelijke rol van betekenis
Enquist roept op om het biologische gegeven dat je als vrouw een zekere tijd opgeslokt wordt door je biologische bestemming, te accepteren, waarbij ze – let wel - nadrukkelijk stelt dat dat geen reden is om de traditionele rollenpatronen in stand te houden. Paradoxaal genoeg bestaat er in onze cultuur nog steeds grote maatschappelijke druk om kinderen te krijgen; tegelijkertijd biedt dezelfde maatschappij nauwelijks ruimte om daarnaast een maatschappelijke rol van betekenis te hebben. Misschien moet dat dan ook wel niet daarnaast, maar daarna. Het probleem van een knakpunt blijft namelijk: als een vrouw kinderen krijgt, is ze voor een paar jaar verloren voor de kunst.
Dit lijkt de veronderstelling te onderschrijven dat het biologische aspect aan kinderen krijgen de vrouw op achterstand zet. Dat is in combinatie met een nog altijd heersend traditioneel cultureel rollenpatroon, een verlammende cocktail. Toch hoeven we niet allemaal de barricaden op of ons moederschap demonstratief in dienst te stellen van ons kunstenaarschap. Wat wel zou moeten, is een verandering van perceptie bewerkstelligen. Een vrouw heeft geen lineaire, ononderbroken carrièrecurve net als de man. Zie het eerder als meerdere carrières achter elkaar. Zo beschouwd is dat een grotere prestatie dan die een man levert: twee of meer keren vanaf nul beginnen vraagt een veel grotere inspanning dan voortborduren op dat wat je al gedaan hebt.
De vrouw als agressor
Zelf bevecht ik alleen zaken waar ik invloed op kan hebben: een Don Quichotte-rol ligt mij niet zo. Dat heeft alles te maken met het belang dat ik hecht aan eigenaarschap. En hier laten wij als vrouwen (en moeders) nog weleens wat liggen, wat Enquist in het eerder geciteerde interview ook onder woorden brengt:
Als je het over gelijkheid tussen man en vrouw op het gebied van de kunst wilt hebben, stuit je nog steeds op dit probleem. Dat de vrouw niet is opgevoed met het idee dat het oké is om vanuit je ontdekkingsdrang – de agressie om dingen te overmeesteren – iets voor elkaar te krijgen. Een radicale feminist zei een keer: ‘Er is geen vrouwelijke Mozart omdat er geen vrouwelijke Jack the Ripper is’. Dat is precies wat ik bedoel.
Te vaak wentelen vrouwen zich in die o zo comfortabele slachtofferrol, die in real life niets bewerkstelligt, behalve een dubieus meehuilen op de socials. Laat van je horen, bijt van je af, eis datgene op waarvan je vindt dat je er recht op hebt. Vriendelijk glimlachend, zonder decolleté. En laat je niet afschrikken door mannen die jou schamperend wegzetten als ‘sterk karakter’. So what, pussy? Have you given birth to some children?
Pieta van Twist
VROUW – NEERLANDICUS – MOEDER - KUNSTEDUCATOR – ZUS - DOCENT – DOCHTER - KUNSTENAAR
(Dit is een verkorte versie van het essay dat ten grondslag ligt aan mijn beeldend afstudeerwerk)
Deze pagina is voor het laatst gewijzigd op 12 juni 2023
Sta jij op deze pagina? En heb je een opmerking? Mail naar de redactie.