Sound design en microcontrollers: vertrouwen op falen om te kunnen groeien

The Rythm Catcher: leren over microcontrollers

Nog niet zo lang geleden (her)ontdekte Saul in zichzelf een passie voor sound design: het ontwerpen van unieke geluiden. Dat bracht hem op het idee om zelf een instrument te maken. “Toen ik net met de master begon, moesten we een project kiezen. Ik begon na te denken: wat wil ik eigenlijk gaan doen? En hoe wil ik het doen? In het eerste jaar van de opleiding ben je nog niet zozeer bezig met individuele uitingen, maar ervaar je vooral hoe het is om in een groep te werken – om samen één doel te delen.” Dat is lastig, zegt Saul, maar tegelijkertijd ook heel noodzakelijk. We probeerden met zijn allen een instrument te maken, maar alle teamleden hadden hun eigen unieke niches en expertises. Ik liet mijn eigen idee gaan. Maar in het tweede jaar lagen alle mogelijkheden weer op tafel: we wilden niet meer aan één en hetzelfde project werken en besloten allemaal onze eigen weg te gaan. Dat deed me beseffen dat ik nu kon proberen mijn eigen instrument te creëren. Zo is het begonnen – en hier is het dan!”  

Sauls toont zijn instrument. The Rythm Catcher is een loop-paneel met verschillende gekleurde knoppen en lampjes. Het instrument zelf is niet bepaald innovatief of geavanceerd, vertelt hij. En dat is ook niet de bedoeling. Het is de bedoeling dat het eenvoudig werkt en hem helpt om 'rare patronen' te genereren; het instrument moet zowel inspireren als materiaal bieden dat hij kan gebruiken in zijn muzikale workflow. Hoe kwam hij op dit idee? “Je weet nooit echt wat je er precies toe drijft om iets te doen,” vertelt hij. “Ik wilde altijd al ingenieur worden, iemand zijn die dingen bouwt. Maar het punt is: ik ben heel slecht in wiskunde – dus die optie was niet aan de orde. Toen realiseerde ik me dat ik muziek kon maken. Eerst ging ik bezig met productie en techniek, wat meer natuurkundig georiënteerd. Via een van mijn vrienden maakte ik kennis met microcontrollers: kleine computers die alles kunnen wat je maar wilt. Je kunt ze zintuiglijk maken, of controllers, of ze geluid laten genereren – dat soort dingen. Ik was gefascineerd, maar ik wist nog niet wat ik ermee moest. Ik was helemaal nieuw in deze wereld.”

Zijn masteropleiding bij ArtEZ stelde Saul in gelegenheid zijn reis in het creëren van instrumenten en tools voor geluidsontwerp te beginnen. Zijn afstudeerproject stond in het teken van leren over microcontrollers – en die kennis vervolgens in praktijk brengen. “Het belangrijkste doel was om een fysiek instrument te maken; om mijn creatieve behoeften te vervullen en mezelf uit te drukken als schepper, door middel van een fysiek medium. Maar tegelijkertijd wilde ik zoveel mogelijk leren: poorten openen om te kunnen blijven creëren. Met dit instrument kan ik verschillende soorten geluid en muziek maken.”

Individueel vormgegeven studieprogramma

Hoe kwam Saul terecht bij de masteropleiding The Sound of Innovation? “Toen ik klaar was met mijn bachelor – muziekproductie in Litouwen – ging ik op zoek naar een masteropleiding. Ik heb een paar plaatsen geprobeerd, maar omdat ik erg praktijkgericht ben, vond ik niet gelijk de goede match. Ik was al wel eens een paar weken in Nederland geweest voor een masterclass aan de HKU, maar ik was voornamelijk in Londen, om daar te leren producen. Een docent die ik kende raadde me een paar plaatsen aan toen ik contact opnam. ArtEZ was daar één van.”

ArtEZ zei: wij weten niet wat je wilt – jij moet ons vertellen wat we je moeten leren. Dat was een interessante ervaring.

“Het eerste studiejaar was moeilijk, totdat ik gewend raakte aan de logistiek en de omgeving,” zegt Saul. Hij grapt: “In het tweede jaar waren het alleen de projecten zelf die het moeilijk maakten.” De grote mate van vrijheid was even wennen. “De cursus die ik in Londen deed, was volledig gestructureerd: ik wist precies wat er per dag aan bod zou komen. Litouwen was precies zo. Als je je ideeën uitlegt, mag je dingen wel op je eigen manier doen – maar er overheerst een traditionele manier van doen. En toen ging ik naar Nederland, en was het van: je kunt doen wat je wilt, zolang je het maar doet volgens onze normen. ArtEZ zei: wij weten niet wat je wilt – jij moet ons vertellen wat we je moeten leren. Dat was een interessante ervaring. De eerste twee maanden waren complete chaos. Rond de jaarwisseling ben ik zelfs bijna gestopt: ik wilde meer structuur. Maar toen ik eenmaal aan de dynamiek gewend was, ontdekte ik dat de individuele opbouw van het programma een hele goede manier is om mensen te laten kiezen wat ze echt willen. Bij The Sound of Innovation structureer je jouw studieplan rondom je project: dat is de drijvende kracht, de wortels van je studie. Alles begint daar en draagt eraan bij.”

Een negatief antwoord is ook een antwoord

De volgende uitdaging was om een begeleider voor zijn project te vinden die precies begreep wat hij zocht. Sound design omvat een enorm breed scala aan kennis: van dancemuziek tot film, van geluidseffecten creëren vanuit het niets – en je leert de expertise van een docent pas echt kennen als je contact hebt en op een dieper niveau met elkaar begint te praten. “De coaches bij de master zijn ongelooflijk, geweldig. Ze hebben allemaal hun eigen niche: onderzoek, projectmanagement, technisch advies. Iedereen is zorgzaam en ondersteunend, zelfs als je idee misschien niet zo geweldig is. Dat is mijn ervaring. Begeleiders zijn voorzichtig met het geven van hun mening: ze willen je idee niet veranderen, maar sturen je een beetje. Het is een delicaat evenwicht. Op andere plekken in het onderwijs weet de leraar het vaak beter, en krijg je advies over wat je moet doen. Bij ArtEZ is dat niet het geval. Soms had ik zelfs het gevoel dat ze me helemaal niet hielpen – maar daar gaat het juist om: jij bent de masterstudent, je moet het zelf oplossen. Je kunt om feedback vragen en ze zullen het je geven, maar ze gaan je niet voorkauwen wat je moet doen. Die uitdaging waardeerde ik.” 

Saul lacht als hij terugdenkt aan zijn begeleider. "Er was één moment... Mijn project was behoorlijk technisch en ik herinner me dat ik met een van de docenten sprak over de microcontroller die ik ging gebruiken. Hij bleef maar knikken. Twee maanden later faalde de controller: hij was te zwak, niet opgewassen tegen de taak. En mijn tutor zei: “Tsja… ik wist dat dat ging gebeuren. Maar dat moest je ervaren: óf je zou een manier vinden om het toch te laten werken, óf je zou een alternatief moeten vinden.” Hij vertelde dat hij me de kans wilde geven om in mijn eentje te falen, omdat ik misschien wel een nieuwe manier zou hebben gevonden om het tóch te laten werken. Op dat moment had ik zoiets van: ik weet wat je wilt doen - en ik weet dat je gelijk hebt. Maar ik heb hier twee maanden onderzoek aan verspild! Maar ik waardeerde de ervaring van het mislukken. Dat leert ArtEZ ons, in een hele veilige omgeving. Een negatief antwoord is ook een antwoord, en je kunt zoveel falen als je wilt, omdat al die dingen je uiteindelijk op het goede pad brengen. Ik denk dat het bij ArtEZ mogelijk is om telkens weer te ‘falen’ en toch af te studeren. Het gaat veel meer om ontwikkeling, het waarderen van een verkenningsmentaliteit: doodlopende wegen ingaan, en van richting veranderen, en dan opnieuw op onderzoek uit. The Sound of Innovation bij ArtEZ heeft echt die insteek. Tijdens het proces kan er van alles gebeuren. Het programma houdt toezicht en biedt mogelijkheden: dingen om uit te proberen, plaatsen waar je naartoe kunt gaan, ervaren mensen die je kunt ontmoeten die je kunnen helpen je doel te bereiken. Maar uiteindelijk zul je er zelf achter moeten komen.”

Lesgeven in Litouwen over sound design

Het prototype werkt. Niet precies zoals de bedoeling was - het is nog steeds ‘glitchy’ - maar de kernmechanica doen wat we moeten doen: het instrument is een ideeëngenerator. “Zodra ik aan een knopje draai, veranderen de spanning en het element van controle. Daardoor beginnen ook andere variabelen te veranderen, zonder mijn input. Ik moet het apparaat ervan overtuigen dat het op een bepaalde manier moet werken, maar tegelijkertijd suggereert het nieuwe mogelijkheden. Een beetje zoals je een kind benadert: het is een uniek individu, en dat moet je accepteren. Dat vind ik er echt geweldig aan, die benadering. Dat technologie, hoewel het niet werkt zoals precies was bedoeld, tóch perfect blijkt te zijn: nog steeds goed, bruikbaar en interessant kan zijn. Ook al werkt het anders dan ‘zou moeten’. Dit heb ik bij ArtEZ geleerd – en dat wil ik ook aan anderen leren. Een zelfgebouwd apparaat hoeft niet vernieuwend te zijn, het kan ook simpel: als je het maar zelf bouwt, er een persoonlijke draai aan geeft. Dat maakt het de moeite waard.”

In de toekomst wil Saul naar zijn thuisland, Litouwen. Hij is van plan zich verder te ontwikkelen als sound designer en om componist voor games en films te worden – en les te geven in sound design. Daarnaast wil hij stappen blijven zetten in het creëren van tools en instrumenten voor sound design en compositie. “Als ik er nog wat meer ervaring mee heb, kan ik lesgeven over microcontrollers. Zo kan ik studenten, met name Litouwse kunststudenten, de mogelijkheid geven om daar dingen mee te doen. In Litouwen zijn microcontrollers bijna uitsluitend toegankelijk voor informaticastudenten, aan technische, wiskunde- of natuurkunde-universiteiten. Kunststudenten maken geen kennis met het onderwerp. Hier in Europa worden microcontrollers op grotere schaal ingezet, ook om creatieve ideeën mee uit te drukken. Ik bedacht me dat ik dat principe naar Litouwen zou willen brengen: het idee daar introduceren – al gaat het stapje voor stapje. Dit is iets wat ik heel graag wil doen.”

Ik ben geen hoofdpersonage, ik ben een ondersteunend karakter. Ik wil dat mijn geluid de waarde van het project van iemand anders verheft of vergroot.

Saul omschrijft zichzelf als zowel een artiest als een producer – of liever een professional. “Ik kan niet zonder muziek maken, maar het mag niet op zichzelf staan. Ik moet een referentiekader hebben, een foto of een film krijgen. Om mijn muziek zó te maken dat ik er voldoening uit haal, moet het een toegevoegde waarde hebben, nuttig zijn voor iemand anders. Ik ben geen hoofdpersonage, ik ben een ondersteunend karakter. Ik wil dat mijn geluid de waarde van het project van iemand anders verheft of vergroot. Dat is één. Maar tegelijkertijd ben ik een sound designer. En mijn geluiden zijn maf: ik maak rare dingen die nergens bij passen, of misschien alleen bij een soort dystopische toekomstfilm... Het is een experiment. Als ik een nieuw geluid aan mijn vrienden laat horen, zullen sommigen het interessant vinden, terwijl anderen zeggen: dit klinkt als twee katten die zwaar aan het lijden zijn... Dan kijk ik naar mijn werk en snap ik wat ze bedoelen – ik ben het zelfs met ze eens. Maar voor mij is dat proces juist prachtig. Ik zie alle technische dingen die gebeuren, en het gekrijs is het resultaat daarvan: het tapijt van alles wat gaande is. Dát is sound design: het proces op zich is waar het om gaat. Jezelf uitdrukken op een technologische manier is een artistieke expressie. Het werkt misschien niet, of het is een vervelend geluid, maar ik heb het zelf gemaakt, op mijn eigen manier. Dat is iets enorms. Het is vervulling van een andere soort – een compleet nieuwe manier van uitdrukken. Ik heb niet een nummer gemaakt, ik heb een apparaat gemaakt dat een nummer heeft gemaakt. Er is een extra laag.”

Ervaring die je bijblijft

Niet alle onderdelen van het studieprogramma waren even aantrekkelijk, vindt Saul. “In het vak Connecting the Dots maakten we muziek voor en met kinderen en mensen die lijden, bijvoorbeeld in oorlogslanden. Muziek is een hele goede manier om woede of pijn te uiten. Maar dit was niks voor mij. Ik ontdekte dat ik niet zo geïnteresseerd ben in het grotere algemene belang. Dat klinkt misschien een beetje egoïstisch, maar ik ben echt een niche-persoon, een individuele producer. Dat verberg ik ook niet. Maar hoewel dergelijk werk op dit moment niet bij me past, heb ik het wel ervaren en ben ik me er nu van bewust dat zoiets bestaat. En wie weet: misschien raak ik in de toekomst ooit uitgekeken op wat ik doe en ga ik er alsnog mee aan de slag. ArtEZ creërt veel van dat soort kennismakingen: de ene keer vind je het leuk, de andere keer niet – maar je doet in elk geval de ervaring op. En die ervaring blijft je bij.” 

Masterstudenten bij The Sound of Innovation leren ook veel over communicatie. “Bij ArtEZ kon ik ervaren hoe het is om in een bedrijf te werken, in een veilige omgeving”, legt Saul uit. “Omdat er mensen waren aan wie ik moest rapporteren – en mensen die aan mij rapporteerden. Ik kreeg te maken met chaos en miscommunicatie, maar uiteindelijk proberen we allemaal samen te werken aan iets groters, iets beters. Dat neem ik mee naar de toekomst: ik heb geleerd om me twee jaar lang toegewijd in te zetten binnen een grotere, complexe omgeving – en dat is gelukt. Ik heb de opleiding afgemaakt, ben niet afgehaakt – zelfs niet op momenten waarop ik dat ergens wel zou willen. Dat geeft me vertrouwen. Na mijn bachelor voelde ik me wat meer onzeker: ben ik wel goed genoeg? Nu heb ik ervaring opgedaan. Ik heb nog meer nodig, maar ik weet dat ik het kan: allemaal dankzij het feit dat mijn manier van denken is veranderd in de afgelopen twee jaar. Ik heb veel geleerd en ik ben gegroeid als persoon. Ik wist niet echt dat ik dat nodig had – dacht alleen dat ik het wilde. Dat realiseerde ik me achteraf pas. Zo gaat het leven; en ArtEZ was deel van mijn leven.”

The Sound of Innovation: voor wie niet bang is voor vrijheid

Het masterprogramma van The Sound of Innovation bij ArtEZ past goed bij wie wil veranderen en ontwikkelen, zegt Saul. “Het is een uitdagende omgeving, maar wel een waarin je kunt veranderen. Het programma is voor mensen die naar zichzelf kijken en denken: ik wil iets anders, ik wil méér. Misschien heb je het idee dat al precies weet wat je wilt, maar in de master maak je kennis met een hele nieuwe wereld, vol dingen waarvan je niet eens wist dat je ze zou kunnen willen. Een master bij ArtEZ biedt een omgeving waarin je kunt veranderen, in plaats van je specifieke dingen te leren. Het is experimenteel, met veel vrij denken. Er zijn vaste werkvormen, maar als die niet bij je passen, verander je die manieren van werken – niet jezelf! Je hoeft je niet aan te passen. En dat is eng: mensen geven de voorkeur aan structuur en controle, willen dat alles stabiel is. ArtEZ biedt houvast, maar die is wel bewerkbaar. Als je niet bang bent voor vrijheid, ben je hier aan het juiste adres.”

Meer werk van Saul ontdekken? Volg hem op Facebook en LinkedIn.