Auteursrechten en intellectueel eigendom
Maandenlang over de ontwerptafel gebogen, twijfelen over kleur en een goede afmeting, en dan is daar het juiste design. Met veel trots presenteer je het werk aan de opdrachtgever en daarmee is de kous af. Of niet? Na een paar maanden wordt jouw logo voor alle evenementen van de opdrachtgever gebruikt, terwijl jij slechts voor één gelegenheid dit ontwerp had gemaakt. Wie heeft er nu recht op het werk dat jij hebt gemaakt, en zij voor hebben betaald? Alumni Tim Bongaerts en Lars Meijer doken in de wereld van auteursrechten met slechts één doel: jouw ondernemerschap verder helpen met praktische tips.
De kans is groot dat de naam Harvey Ball geen belletjes doet rinkelen, maar de kans is erg groot dat je zijn werk wel kent. De Amerikaanse vormgever ontwierp in slechts tien minuten de smiley voor een verzekeringsmaatschappij, om het werkplezier van medewerkers te bevorderen. Het sympathieke gezicht werd in de jaren 60 door Ball verkocht voor, en houd je vast, een schamele $45. Dat is omgerekend naar huidige maatstaven zo’n €300. Niet veel, wanneer je nagaat dat het gele figuurtje niet meer uit onze maatschappij weg te denken is. Tegenwoordig ligt de marktwaarde van The Smiley Company in de miljoenen, terwijl Ball daar bij leven geen vruchten van heeft kunnen plukken. Hij heeft daar nooit wakker van gelegen: “I can only eat one steak at a time, drive one car at a time.” Een mooi sentiment, maar dit betekent niet dat hetzelfde bij jou hoeft te gebeuren. Hoe houd je grip op je intellectuele eigendom?
Als zelfstandig kunstenaar ga je ongetwijfeld te maken krijgen met auteursrechten. De basis van deze rechten is vrij simpel: wanneer jij een werk hebt gemaakt, is het beschermd. Dit geldt voor alles wat wordt gemaakt op het gebied van letterkunde, wetenschap of kunst. Dit kan variëren van een schilderij, tot aan een doodle in de marge van je notitieboekje. De enige voorwaarde is originaliteit. Waar dit begint of eindigt, daar valt over te debatteren, maar originaliteit is de vuistregel. Het inlezen over auteursrechten loont de moeite, want wie zijn rechten niet kent, loopt het risico dat iemand anders er met zijn werk ervandoor gaat. Het overkomt de dichter Elianne van Elderen met enige regelmaat dat er zinnen uit haar gedichten worden geplagieerd op het internet:
‘Ik herinner me de eerste keer dat mijn werk gekopieerd is niet, ik ben namelijk begonnen op Tumblr. Ik heb hier snel geleerd om alert te blijven op plagiaat. Het belangrijkste dat ik kan meegeven is: voel je niet bezwaard om iemand aan te spreken. Mijn ervaring is dat mensen vaak wel weten dat ze niet goed bezig zijn. Ik heb slechts één keer een vervelende ervaring gehad met een bedrijf. Zij plaatsen structureel werk van andere kunstenaars zonder bronvermelding. Nadat ik online me had uitgesproken, kregen we een lastig gesprek. Een paar jaar na dato sta ik nog steeds niet vermeld bij mijn werk. Dat is erg frustrerend.’
Het kan moeilijk zijn om grip te krijgen op de juridische kant van rechten, zodoende hebben wij het web afgespeurd en gesproken met Elianne om praktische tips en tricks voor jou te verzamelen. Met deze kennis op zak sta je stukken steviger als er werk van jou wordt gekopieerd door iemand anders.
Zelf stappen ondernemen.
Het is misschien een rare tip, maar op de eerste plaats moet jij zelf actie ondernemen tegen de ander. Door een gesprek aan te gaan, kan er samen naar een oplossing worden gezocht. Komen jullie er niet uit? Dan zou je verdere kunnen stappen ondernemen, met bijvoorbeeld een kort geding. Maar zoals Elianne al zei: meestal kan je rekenen op een goede ontvangst en coöperatie.
Zwart op wit.
Het overdragen van auteursrechten kan alleen via een geschreven overeenkomst. In deze akte kan je ook specificeren welk deel van de rechten overgedragen wordt. Als schrijver kan je bijvoorbeeld de filmrechten van je verhaal voor jezelf houden, terwijl je een uitgeverij wel toestemming geeft om je boek te drukken.
Bepaal je eigen regels.
Het is mogelijk om iemand toestemming te geven je werk op een bepaalde manier te gebruiken zonder je auteursrecht op te geven, dit noem je een licentie. Je hebt het recht om de manier, tijdsduur en locatie waarbinnen deze licentie geldig is zelf te bepalen.
Verdeel en heers.
Het is mogelijk meerdere partijen een licentie te bieden. Denk aan verschillende radiostations die dezelfde muziek mogen draaien. Dit akkoord kan mondeling gemaakt worden en heet in de wet een ‘niet-exclusieve licentie.’
Na overdracht auteursrechten
Zelfs wanneer je je auteursrechten helemaal afstaat, zoals bij de drukrechten van een boek, blijven er persoonlijkheidsrechten aan je werk kleven. Zo kan de drukkerij het boek niet drukken zonder jouw naam erbij te zetten, of het boek aanpassen zonder jouw toestemming.
Niemand mag zomaar jouw werk kopiëren of gebruiken zonder toestemming. Het is van daarom van groot belang dat jij je rechten kent, zodat je ook andere hierop kunt wijzen wanneer ze met deze kant van de creatieve wereld te maken krijgen. Het kan lastig zijn de stap te zetten om iemand hierover aan te spreken. Onthoud dat het hier gaat over jouw werk en uiteindelijk heb jij daar het laatste woord over. Succes!
Lees vooral ook de informatie over auteursrechten op de website van de ArtEZ mediatheek. Hier kun je lezen over wat een werk is, wat belangrijk is als je een werk maakt, maar ook wat belangrijk is als je werken van anderen gebruikt.
Meer tips voor ondernemen na je studie