Ga naar de hoofdcontent Pijl naar rechts pictogram

Fadia Ba’abduh maakte een oorlog mee en verloor beide ouders: “We moeten de dood accepteren”

  • Architectuur en...

Op haar 20e ontvluchtte ze het geweld in haar geboorteland Jemen. Fadia Ba’abduh kwam terecht in een AZC in Nederland en besteedde de eerste jaren van haar nieuwe leven aan het leren van de taal en een studie. Ook werd ze moeder en schreef ze zich in voor de master Architectuur aan ArtEZ Academie van Bouwkunst in Arnhem, die ze in 2024 afrondde. Bijzonder was haar afstudeeronderzoek Moment van Herinnering, waarmee Fadia veel indruk maakte. “Door het verlies van mijn ouders ben ik niet meer bang of verdrietig voor wat er ooit komen gaat.”

Fadia Ba’abduh maakte een oorlog mee en verloor beide ouders: “We moeten de dood accepteren”

Met haar 35 jaar heeft ze al een heel leven achter de rug. Oorlog, geweld, verlies, opnieuw beginnen in een vreemd land en moeder worden; Fadia heeft het allemaal meegemaakt. Des te indrukwekkender is het hoe ze in Nederland een nieuw bestaan wist op te bouwen en uitgroeide tot een succesvolle architect. “Ik herinner me nog goed hoe ik hier aankwam en niet kon deelnemen aan gesprekken,” vertelt Fadia. “Dat was zo frustrerend. Ik wilde niets liever dan erbij horen, dus heb ik me de taal in recordtempo eigen gemaakt. Vanaf dat moment ging het beter.”

Herdenken integreren in dagelijks leven

Dat leven en dood heel dicht bij elkaar liggen, heeft Fadia aan den lijve ondervonden. Ze is momenteel zwanger van haar tweede kindje, terwijl ze nog niet zo heel lang geleden haar moeder verloor. Ook haar vader leeft niet meer. De invloed van de oorlog en het verlies van haar beide ouders vormen dan ook de kern van haar afstudeeronderzoek Moment van Herinnering. “Hier probeer ik de ruimtes en de sfeer die de dood in mijn leven heeft gebracht, te analyseren en vast te leggen,” vertelt Fadia. Ze ontwierp drie denkbeeldige plekken waar iedereen naartoe kan om te rouwen, herinneringen op te halen en om het verwerkingsproces te ervaren. “Met name in drukke steden vind je nauwelijks zichtbare begraafplaatsen. Met mijn afstudeeronderzoek wil ik het thema dood en herdenking meer integreren in ons dagelijks leven, maar dan wel op plekken die niet zo voor de hand liggen.”

De droom als een plek voor herdenking - “Daar zat hij, op zijn vertrouwde stoel, bij het raam, naast zijn tafel, omringd door al zijn gereedschap. Daar zat hij, diep in gedachten verzonken”

Vertragen in de hectiek van de stad

Fadia koos Arnhem als locatie voor haar ontwerpen. Specifiek richtte ze zich op het Gele Rijders Plein, de Ketelstraat en de Markt. Voor het Gele Rijders Plein bedacht ze een bijzonder concept: een landschap van betonnen tegels met verschillende hoogtes en diktes, waar tussenin spiegelende roestvrijstalen platen zijn verwerkt. "Het is speels, maar ook confronterend," legt Fadia uit. "Het weerspiegelt het leven, waarin je obstakels moet overwinnen en soms vastloopt of verdwaalt. Dezelfde gevoelens die je ook ervaart bij een overlijden. Daarentegen biedt deze plek ook een moment van rust. Midden in de hectiek van de stad kun je hier even stilstaan, vertragen en reflecteren."

Ontwerp Gele Rijders Plein: "Het weerspiegelt het leven, waarin je obstakels moet overwinnen en soms vastloopt of verdwaalt. Precies die gevoelens komen naar boven bij het verlies van een dierbare."

Voor de Ketelstraat gebruikte ze een deel van een winkel waarmee ze een contrast wil creëren tussen de hectiek van buiten en de angstvallige stilte binnen. Ook ligt in dit ontwerp de nadruk op hoogte en diepte. “Het licht dat van boven op je schijnt, is geïnspireerd op een plek waar ik tijdens mijn jeugd in Jemen vaak speelde,” vertelt Fadia. “Daar ging ik naartoe als ik de regen wilde voelen. De combinatie van hoop door de opening boven je hoofd en het angstgevoel door het gat in de grond – geïnspireerd op de lege waterputten waar ik altijd bang was om in te vallen -  roepen een reeks aan emoties op.”

Ontwerp Markt. "Het ontwerp symboliseert de kwetsbaarheid en het zoeken naar uitwegen in moeilijke situaties."

Dood is onderdeel van het leven

Voor de Markt ontwierp Fadia een raadselachtig object dat zich deels boven en deels onder de grond bevindt. Bezoekers komen binnen via een donkere trap naar beneden en volgen een rooster waar het water onderdoor stroomt. Naarmate ze verder lopen, worden de wanden steeds smaller. Uiteindelijk komen ze uit in een lichte ruimte, volledig omsloten door muren. Je kunt niet verder, je zit vast, met alleen een opening boven je die zicht geeft op de lucht. Fadia: "Het ontwerp symboliseert de kwetsbaarheid en het zoeken naar uitwegen in moeilijke situaties. Het nodigt uit tot reflectie op momenten van verlies en hoop."

Ontwerp Markt binnenzijde

Of dit afstudeeronderzoek een soort therapie voor haar was? “Ik dacht dat het goed zou zijn voor de verwerking van mijn vaders dood,” vertelt Fadia. “Maar halverwege overleed mijn moeder en vroeg ik me ineens weer af waarom ik ooit aan dit onderzoek was begonnen. Toch heb ik het goed kunnen afronden. De dood is nu eenmaal onderdeel van ons leven. We moeten het accepteren, net als de pijn die erbij hoort. Ik ben door alles wat er gebeurd is dan ook niet meer bang voor wat er ooit komen gaat.”

Kracht zit in eigen verhalen

Als afgestudeerd architect werkt Fadia momenteel bij een architectenbureau, maar ze kijkt verder dan de traditionele kaders van haar vak. “Architectuur gaat niet alleen over chique villa’s, het is vooral verhalen vertellen. Ik wil me in de toekomst meer gaan bezighouden met maatschappelijke thema’s en mensen helpen door middel van mijn ontwerpen. Hoe? Dat ga ik de komende jaren onderzoeken.” Tijdens evenementen zoals de Uitnacht in Arnhem (24 januari 2025) deelt ze haar visie door mensen mee te nemen op een wandeling langs de plekken die in haar afstudeeronderzoek aan bod komen.

Kijkt ze terug op haar tijd op ArtEZ, dan voelt Fadia vooral dankbaarheid. “Ik heb zoveel mensen ontmoet met verschillende achtergronden,” vertelt ze. “Als student ontvang je ook constant opbeurende feedback waardoor je jezelf blijft ontwikkelen.” Of ze nog tips heeft voor toekomstige studenten die de master Architectuur willen volgen? “Blijf jezelf en kies voor thema’s die dichtbij je liggen. Je eigen verhalen zijn het meest krachtig. Vroeger schaamde ik me er weleens voor dat ik uit Jemen kwam. Een arm land met weinig sprekende architectuur. Maar nu denk ik: de kracht zit ‘m juist in die kleine, minder mooie dingen. Die zijn vaak veel interessanter.”