Sabine Peters

Literaire Expeditie

Onderzoekstocht van een kunstenaar, een onderzoeker en een docent naar de intrinsieke leesmotivatie van jongeren.

Ego lego is Latijn voor ‘ik lees’. Het deed mij denken aan boeken als bouwstenen voor je ‘ik’, je bestaan. Literatuur als richtingwijzer voor de wereld waarin we leven. Een wereld waarin jongeren nauwelijks nog lezen. Hier begint een onderzoekstocht, mijn literaire expeditie.
In december 2018 kwam PISA1 met het verontrustende nieuws dat de Nederlandse jongere in leesvaardigheid achteruit is gegaan. In 2003 scoorden één op de tien van de Nederlandse 15-jarigen op het laagste niveau. In 2018: één op de vier. Van de 78 landen die meededen aan het PISA-onderzoek, staat Nederland in een ranglijst over leesplezier bovendien op de laatste plek. De oorzaken voor deze leescrisis zijn niet eenvoudig aan te wijzen, oplossingen evenmin. Zijn de jongeren dan voor altijd voor de letteren verloren? Of valt het tij nog te keren?

Illustratie ‘Neverending Story’ door Sabine Peters. Tekst: Michael Ende

Literatuur mag dan impopulair zijn, storytelling is dat niet. Ik ben docent en studieloopbaanbegeleider aan Saxion Hogeschool, bij de opleiding Creative Business | Media, informatie en communicatie. Onze opleiding draait om het vertellen van verhalen; zowel (audio)visueel als tekstueel en de Nederlandse taal is een belangrijke pijler binnen onze opleiding. Ik ben in gesprek gegaan met mijn studenten en op zoek gegaan naar sporen van leesliefde en leesplezier. Leesplezier is essentieel voor het intrinsiek motiveren van jongeren om te gaan lezen. Intrinsieke leesmotivatie brengt namelijk een positieve leesspiraal op gang: iemand die graag leest, leest meer en beter, en grijpt daardoor ook weer sneller naar een boek. Daarbij heb ik de verbinding gemaakt met creatief schrijven. Door middel van masterclasses sprak ik de behoefte van studenten aan om hun eigen verhalen te vertellen, hun eigen woorden te vinden. Maar, zoals Jacqueline Bel, hoogleraar Moderne Letterkunde het al stelde in De Taalstaat van Frits Spits: “Je kunt alleen maar goed schrijven als je veel leest,”(2020).

1 PISA staat voor Programme for International Student Assessment en is een grootschalig internationaal vergelijkend trendonderzoek naar de wijze waarop 15-jarige leerlingen worden voorbereid op het functioneren als mondige burger in de huidige kennismaatschappij.
Bronnen:
Spits, F. (2020, 4 januari). Jacqueline Bel over de Multatuli-leerstoel. NPO Radio 1.

Illustratie ‘Matilda’ door Sabine Peters. Tekst: Roald Dahl

Visie

Waarom literatuur? Waarom is het zo belangrijk om boeken te lezen? Neurowetenschapper en onderzoeker naar ‘het lezend brein’ Maryanne Wolf stelt dat we enorm veel verliezen als we niet van jongs af aan gedrukte boeken lezen. Ons brein reageert anders, verwerkt anders en ontwikkelt andere structuren dan bij digitaal lezen (Wolf, 2019). Lezen van papier zorgt ervoor dat we meer begrijpen, beter kunnen analyseren, complexe relaties doorgronden en geeft een boost aan ons empathisch vermogen. Menselijke vaardigheden die zo belangrijk zijn voor onze open, democratische samenleving. Het lezen van boeken is geen excentrieke hobby, het is wat ons tot ‘hele’ mensen maakt.
Kortom, literatuur draait, zoals zoveel kunst, om hoe het is om mens te zijn.

Illustratie ‘Literaire expeditie’ door Sabine Peters. Tekst: Ellen Deckwitz

Hoe kunnen jongeren hun eigen plek in de wereld vinden als ze niet weten waar ze vandaan komen, of hoe zij zich verhouden tot die wereld? Als ze niet weten hoe ze hun gedachten onder woorden moeten brengen, wat hun eigen stem is? Lezen helpt je te worden wie je bent, maar: ‘wie niet leest, komt later letterlijk woorden tekort.” (Von Lovenberg, 2019, p.35).Dichter en denker Ralph Waldo Emerson (1803-1882) beschouwde ‘the law of creativity as the law of all being’. Hiermee stelde hij dat ook het onderwijs in dienst hoort te staan van de ontwikkeling van creativiteit. Educatie was voor Emerson namelijk een kunstvorm. De ontwikkeling van begrip naar inzicht. Onderwijs dat kennis ziet als gebruiksvoorwerp, een tool tussen andere tools. Een college zou een plek moeten zijn om te creëren, niet om te kopiëren (Lutters, 2020).

Een college zou een plek moeten zijn om te creëren... Of onze studenten nu een documentaire willen maken en daarvoor een script moeten opstellen, een interview op papier willen zetten of een creatief marketingconcept moeten presenteren, het gaat om het vertellen van een verhaal en het begint allemaal met creatief schrijven. Het uitgangspunt voor mijn masterclasses was studenten aan te sporen hun eigen verhaal te schrijven en daarbij literatuur in te zetten als tool.

Bronnen:
Lutters, J. (2020). De scheppende rede (1ste ed.). ’s Hertogenbosch, Nederland: Gompel & Svacina.
Von Lovenberg, F. (2019). Lezen in tijden van Netflix (1ste ed.). Amsterdam, Nederland: Cossee, Uitgeverij.

Illustratie ‘One happy family’ door Sabine Peters. Tekst: student Amber

Doel

Als kunstdocent wil ik jongeren inspireren met de wereld van de literatuur en hen intrinsiek motiveren om boeken te lezen.

Deze pagina is voor het laatst gewijzigd op 21 juni 2021

Sta jij op deze pagina? En heb je een opmerking? Mail naar de redactie.